Enerji dağıtım şirketleri ve enerji verimliliği Ar-Ge projesi (HASAT)

Teknolojinin gelişmesi ile birlikte enerjiye olan ihtiyaç giderek artmakta ve enerjinin arz güvenliği önemli hale gelmektedir. Bu nedenle her kurum ve kuruluş enerjinin etkin kullanılması için gerekli düzenlemeler yapmakta ve eylem planları çerçevesinde yürürlüğe girmektedir. Enerji verimliliği, en basit şekilde aynı miktarda işin daha az enerji tüketilerek yapılmasıdır. 

HASAT projesi, enerji verimliliği konusuna genel bir bakış açışı sağlayarak, elektrik dağıtım sektöründe enerji verimliliğinin arttırılmasına yönelik metodolojilerin tespiti ile enerji verimliliği yol haritası oluşturulmasını amaçlamaktadır. Proje kapsamında ELDER iş birliği ile oluşturulması planlanan Enerji Verimliliği Komisyonu’nda diğer Elektrik Dağıtım Şirketleri’nin (EDAŞ) de katılımı ile elektrik dağıtım sektöründe enerji verimliliğini arttırmaya yönelik çalışmalar yapılması; bu tespitlere paralel olarak gerçekleştirmesi gereken altyapı ve sistemsel iyileştirmelerin belirlenmesi, kullanıcı tarafı enerji verimliliği farkındalığını ve gerekli davranış değişikliğini sağlayacak uygulamaların belirlenmesi yer almaktadır. 

İki faz olarak planlanan HASAT projesinin ilk fazında teknik kayıpların azaltılmasını hedefleyen yöntemler incelendiğinde, yeni yatırım gerektiren ve var olan yatırımların iyileştirilmesi yoluyla uygulanabilecek yöntemler belirlenmiştir. Bu kapsamda yeni yatırım gerektiren yöntemler altında; enerji verimliliği yüksek trafoların kurulumu, gerilim optimizasyonu (Volt/VAr optimizasyonu), gerilim seviyesinin arttırılması, kapasitör kullanımı ve iletken değişimi gibi yöntemler söylenebilir. Mevcut varlıklar üzerinde yapılacak iyileştirmeler kapsamında yapılan çalışmalar incelendiğinde ise dağıtık üretimin kayıplara etkisi, şebekenin yeniden şekillendirilmesi, talep yönetimi ve enerji depolama ile DC dağıtım gibi diğer yöntemlerin öne çıktığı görülmüştür.

II. Faz HASAT Projesi 

HASAT projesi, Türkiye’deki Elektrik Dağıtım Şirketleri’nin (EDAŞ) enerji verimliliğine olan doğrudan veya dolaylı katkılarının arttırılması, enerji verimliliğinin orta ve alçak gerilim dağıtım, perakende şirketleri ve son kullanıcı (tüketici) tarafında arttırılmasına dair teknik, alt yapı, planlama başlıklarında fırsatların, eylemlerin tespitini hedeflemektedir. 

Tüketici tarafındaki enerji verimliliği farkındalığını ve gerekli davranış değişikliğini sağlayacak uygulamaların belirlenmesi, bu uygulamaların şebekeye etkilerinin analizi ve tüketici davranışlarına karşı şebekenin esnekliğinin arttırılması için gereken kıstasların belirlenerek enerji verimliliğine bütüncül bir bakış açısı getirilmesi amaçlanmaktadır.

Bu kapsamda projenin ilk çıktısı olarak hazırlanan literatür raporu ile, günümüze kadar şebeke ölçeğinde ve tüketici tarafında yapılan enerji verimliliği çalışmaları ortaya koyulmaktadır. Tüketici nezdinde enerji verimliliği, enerji tüketiminin azaltılması hedefine dayanırken şebeke ölçeğinde kayıpların yeni yatırımlar ve/veya güncellemeler ile azaltılması konusuna odaklanmaktadır.   

Projenin birinci fazının devamında Türkiye’deki diğer EDAŞ’lar ile ELDER bünyesinde bir komisyon oluşturulup literatür çalışması sonucunda ortaya çıkan yöntemler tartışılarak Türkiye’deki dağıtım şebekesinde uygulanabilecek yöntemler belirlenecek ve bir metodoloji ortaya konacaktır. 

Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı çerçevesinde belirlenmiş; 

• E3- Tüketiciye kıyaslanabilir ve daha detaylı bir fatura bilgisinin sunulması, ölçüm bilgisinin akıllı yönetimi için Enerji Veri Platformu’nun oluşturulması 

• E4- Elektrik sayaçlarının okunması ile ilgili düzenleyici çerçevenin Avrupa Birliği müktesebatı ile belirlenen ana esaslarla uyumlaştırılması (akıllı sayaçların yaygınlaştırılması) 

• E5- Transformatörlerde asgari performans standartlarının uygulanması 

• E6- Isıtma ve soğutma kaynaklı puant yükün yönetilmesi 

• E7- Genel aydınlatmada enerji verimliliğinin arttırılması

•E8- Elektrik iletim ve dağıtım faaliyetleri verimlilik artışının geliştirilmesi, 

• E10- Talep tarafı katılımı (Demand Side Response) uygulaması için piyasa altyapısının oluşturulması

Eylemler kapsamında 2020 yılının ikinci çeyreğinde başlayan ikinci faz ile, birinci fazda belirlenen metodolojilerin Ulusal EVEP’e paralel olarak saha uygulamalarının yapılması hedeflenmiştir.

HASAT Faz 2 projesi, “İş Paketi – 4 Enerji Verimliliği Bilinç Endeksi Çalışması” kapsamında yürütülecek çalışma için ELDER koordinatörlüğünde Başkent EDAŞ liderliğinde ve proje paydaşı EDAŞ’ların katılımı ile Enerji Verimliliği Derneği, projenin yüklenicisi olarak 2020 yılı son çeyreğinde başlamıştır.

Elektrik enerjisi talebi esneklik arz eden tüketicilerin özellikle puant saatlerdeki yüklerini dağıtabilmeleri/kaydırabilmeleri, hem EDAŞ’ların işletme verimlilikleri hem de ulusal enerji verimliliği açısından önemli bir etkendir. Ayrıca tüketici tarafında verimlilik bilincinin artırılması, davranışa dönüşmesi, verimlilik artırıcı faaliyetler ile bir yandan müşteri memnuniyeti ve sadakat programlarının oluşturulması, diğer yandan ulusal ve uluslararası yenilikçi yaklaşımların ortaya konmasında EDAŞ’ların önemli rolü bulunmaktadır. Tüketici tarafı enerji verimliliği başlığı altında sürdürülen bu etkinlikler, başta EDAŞ’lar olmak üzere dengeleyici firmalar ve son tüketiciler gibi farklı piyasa aktörlerinin etkin iş birliği ile mümkündür. Bunun için ise kazan-kazan ilkesine dayalı iş modellerinin geliştirilmesi gerektirmektedir. 

Bu doğrultuda sürdürülen programlar çoğunlukla zamanlama, maddi teşvik ve/ya kullanıcı davranışı temelli olmak üzere kurgulanmaktadır. Öte yandan, bu tip yeni uygulamaların toplum nezdinde kabul görmesi ve yaygınlaşması, maddi kazanımlar kadar enerji verimliliğine yönelik bilinç düzeyi ile de yakından ilişkilidir.

Bu değerlendirmelere bağlı olarak, ilgili iş kapsamında sürdürülecek etkinlikler ile son tüketicilerin (konut ve sanayi) yukarıda çerçevesi açıklanan tüketici tarafı kapsamındaki potansiyel faaliyetler, yaklaşımlar ve enerji verimliliği olgusunu algılama ve karar süreçlerine dahil etme düzeyi ile birlikte bunların ulusal enerji verimliliğine katkı potansiyeli araştırılmaya başlanmıştır.

İşe konu analizlerin başlangıç noktası, ölçüm yapılmasıdır. Bunun için Türkiye genelini temsil edebilecek demografik özelliklere ve coğrafi dağılıma sahip hane halkı bilinç endeksini yansıtma üzere asgari 3.000 kişi olmak üzere, kişi sayısı belirlenirken ekonomik ve sosyal yapının dikkate alınarak, özellikle büyükşehirlerde ekonomik ve sosyal yapının dağılımına göre daha fazla kişi ile yüz yüze anket çalışması gerçekleştirilecektir. Bu çalışmanın ±2,5 hata payında ve %95 güven düzeyinde gerçekleştirilmesi beklenmektedir. Ayrıca ve sanayi, ulaştırma, hizmet ve tarım sektörlerinin yer aldığı asgari 1.000 tüzel kişilikten oluşan bir örneklem kümesi ile bilinç endeksi elektronik ortamdan anket çalışması ile oluşturulacak ve raporlanacaktır.

Enerji sektörünün serbestleşerek özel sektöre devredilmesi ile teknik olan/olmayan kayıp/kaçakların azaltılması, sürekli arz sunumu için kullanılan teknolojik gelişmelerin etkin kılınması ve en önemlilerinden biri de enerjinin tüm alanlarda verimli kullanılmasıdır. 1990 yılında 1 birim milli gelir elde etmek için 7.67 birim enerji tüketimi gerçekleşirken; bu rakam 2020 yılında 4.5 birim seviyeye gelmiştir. 

Proje, ELDER koordinatörlüğünde, Başkent EDAŞ liderliğinde ve proje paydaşı EDAŞ’ların katılımı ile 2020 yılı son çeyreğinde başlanmıştır. Enerji Verimliliği Derneği, projenin yüklenicisi olarak görev almış ve Enerji Verimliliği Derneği bünyesinde proje ekibi kurularak iş-zaman planı çerçevesinde çalışmalara başlanmıştır. 

Bu kapsamda öncelikle projenin birinci fazından elde edilen bulgular incelenmiştir. Bu doğrultuda mevcut durum tespitine yönelik EDAŞ’lar ve diğer sektör firmalarına yönelik anket çalışması yapılmış, sonuçların ve sektör taleplerinin alınmasına yönelik arama konferansı gerçekleştirilmiştir. 

Projenin ikinci fazının başlamasından itibaren yurt dışı tüketici tarafı potansiyel enerji verimliliğine yönelik iyi uygulama örnekleri, proje ekibi tarafından araştırılmaya başlanmıştır ve araştırmalara devam edilmektedir. Projenin planlanan zamanda ilerlemesiyle ‘’Tüketici Tarafı Potansiyel Enerji Verimliliği’’ başlığında EDAŞ toplantıları periyodlar halinde düzenlenmeye başlanmıştır ve toplantılara devam edilmektedir. Bu toplantılarda genel enerji verimliliği bilgilendirmeleri, sektöre yönelik bilgilendirmeler ve alanında uzman kişilerin çalışmalarına yer verilerek sektörde bu alanda nasıl çalışmalar yapılabileceği hususunda bilgilendirmeler yapılmaktadır. Ayrıca yurt dışı örnekler ve bunların ülkemizde uygulanabilirliği tartışmaya sunulmaktadır. 

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığımız, kamuoyunun enerji verimliliğini tespit etmek üzere çalışma başlatmıştır. Bu çalışma Enerji Verimliliği Derneği’nin yükleniciliğinde tamamlanmış olup birinci Enerji Verimliliği Bilinç Endeksi Kantitatif Araştırma Raporu, 2020 yılında yayımlanmıştır. Kamuoyunun enerji verimliliği konusunda bilgi, ilgi ve davranış düzeyini tespit etmeyi, bilgi ve bilinç düzeyinin daha yüksek oranda davranış boyutuna geçmesini sağlayacak bulgulara ulaşmayı ve kamuoyunda “Enerji Verimliliği Bilinç Endeksi” oluşturulması için gerekli olan “Anahtar Performans Kriterleri” (KPI) tespit edilmesi sağlanmıştır. 

Hasat projesi kapsamında Bilinç Endeksi çalışmasının ikincisi yapılması planlanmıştır. Bu çalışmada yine kamuoyunun enerji verimliliği konusunda bilgi, ilgi ve davranış düzeyini tespit etmeyi, bilgi ve bilinç düzeyinin daha yüksek oranda davranış boyutuna geçmesini sağlayacak bulgulara ulaşılması hedeflenmekte ve HASAT Projesi ile ilgili anket soruları oluşturularak projeye katkı sunulması hedeflenmektedir. 

Yapılacak araştırmanın kamuoyunda enerji verimliliği bilinç endeksi ve işletmelerde enerji verimliliği bilinç endeksi olarak iki boyutunun mevcut olduğu belirtilmiştir. Enerji verimliliği ilgi, algı, tutum ve davranış boyutlarıyla ele alınarak bilinç endeksi oluşturulacaktır. Bunun için Türkiye genelini temsil edebilecek demografik özelliklere ve coğrafi dağılıma sahip hane halkı bilinç endeksini yansıtmak üzere asgari 3.000 kişi olmak üzere; özellikle büyükşehirlerde ekonomik ve sosyal yapının dağılımına göre daha fazla kişi ile yüz yüze anket çalışması ve asgari 1000 tüzel kişilikten oluşan bir örneklem kümesi ile elektronik ortamdan anket çalışması ile oluşturulacak ve raporlanacaktır.

2019 yılında enerji verimliliği bilinç endeksi 0 – 200 değer aralığında 157.7 olarak tespit edilmektedir. Bu değer, kamuoyunun enerji verimliliği konusunda orta – üst seviyede bilinç düzeyinde olduğunu göstermektedir. Enerji verimliliği bilgi endeksi 177.9 ve davranış endeksi ise 137.5 olmaktadır. Yani, bilgi ve bilinç düzeyinin yeterli olduğunu ama bilginin davranışa dönüşünün henüz istenilen seviyede olmadığı görülmektedir. Yani, enerji verimliliğinde halen çalışılacak gelişim alanı ortaya çıkmaktadır.