Doğu Avrupa’da fosil yakıtlardan çıkış mümkün mü?

Deniz Yaşayan – İstanbul / Doğu Avrupa ülkeleri, fosil yakıtlardan yenilenebilir enerjiye geçişte farklı hızlarla ilerliyor. Romanya inovasyon liderliğini korurken Sırbistan kömür bağımlılığını kırmaya çalışıyor. Bulgaristan ve Macaristan ise güneş enerjisiyle büyümeye odaklanırken Moldova ise sınırlı kaynaklarına rağmen biyokütle yatırımlarıyla dikkat çekiyor.

BULGARİSTAN: GELENEKTEN GELECEĞE 

Bulgaristan’ın yenilenebilir enerji kapasitesi, 2030 yılına kadar toplam enerji üretiminin yüzde 30’unun bu kaynaklardan sağlanması hedefiyle her geçen gün artıyor. 2023 itibarıyla 5,2 GW’a ulaşan ve toplam enerji üretiminin yüzde 21’ini oluşturan yenilenebilir enerji kaynaklarında hidroelektrik santralleri 2,5 GW’la başı çekiyor. AB’nin Yeşil Mutabakat girişimi ve fonlarıyla eski hidroelektrik santrallerini modernize eden ve emisyonlarını son beş yılda yüzde 15 oranında azaltan Bulgaristan’da güneş yatırımları da Dünya Bankası ile Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası’nın (EBRD) verdiği desteklerle sürüyor. Yılda 2 bin saatlik güneşlenme süresiyle Avrupa’nın en cazip pazarlarından biri olan Bulgaristan’da güneş enerjisi sektörü son 10 yılda yıllık yüzde 15 büyüme oranıyla kurulu güç kapasitesini 1,8 GW’a çıkarmayı başardı. Bununla birlikte kuş yolları bakımından ‘hassas’ bazı bölgelerdeki yerel sakinlerin ve ekoloji derneklerinin tepkileri özellikle rüzgar türbinlerinin kurulmasını yavaşlatıyor. Ek olarak Doğu Bloku günlerinden kalma bazı bürokratik zorluklar da engel çıkarabiliyor. Yine de en az 10 bin kişiye yeni istihdam fırsatı sağlayan yenilenebilir enerji sektörünün Bulgaristan için önemini her geçen gün artıracağı kaydediliyor.

ROMANYA: BÖLGESEL ÜRETİM LİDERİ 

Doğal gaz üretiminde bu yıl rekor kırarak Avrupa’nın birinci ülkesi olmaya aday Romanya, yenilenebilir enerji yatırımlarında da dikkat çekiyor. 2023’te 11,2 GW kurulu yenilenebilir kapasitesiyle Doğu Avrupa’da yenilenebilir enerjide liderliği üstlenen Romanya’da da başı hidroelektrik sektörü çekiyor. Yenilenebilir kaynaklar, toplam enerji üretiminin yüzde 43’ünü oluştururken bunun da yüzde 25’ini 6,3 GW’lık hidroelektrik santralleri oluşturuyor. Bununla birlikte 3 GW’lık kurulu gücüyle gelişmekte olan rüzgar ve AB destekli teşvik planlarıyla 1,4 GW’a ulaşan güneş enerjisi sektörü de dikkat çekiyor. Özellikle Karadeniz yakınlarındaki Dobruca gibi elverişli arazileriyle uluslararası yatırımcıların odağındaki Romanya, petrokimya sektöründeki imalat tecrübesini yenilenebilir enerji sektörlerine de taşıyarak yenilenebilir enerji parklarının inşası ve bakımında kullanılan pano, kabin, konsol, kondansatör bataryaları gibi elektrik ekipmanlarının, konstrüksiyon, metal boru ve kabinlerin üretiminde, ek olarak nitelikli iş gücü sağlanmasında da tüm Avrupa kıtası için çok önemli bir yer tutuyor.

SIRBİSTAN: HIRSLI HEDEF, YAVAŞ İLERLEME

Elektrik üretiminde çok büyük oranda kömüre bağımlı olan Sırbistan, yenilenebilir enerjinin gelişiminde AB ülkelerinin oldukça gerisinde kalsa da ülkedeki elektrik üretiminin yüzde 27’sini yenilenebilir enerji sektörleri oluşturuyor. Öte yandan Sırbistan 2035’e kadar 5 GW kurulu gücünde kömür santralini de kapatmayı gündemine almış durumda. Diğer Doğu Avrupa ülkeleri gibi yenilenebilir enerji üretimindeki en büyük katkıyı Sırbistan’da da 2,5 GW’lık kurulu gücüyle hidroelektrik oluşturuyor. Bununla birlikte Sırbistan’daki diğer yenilenebilir enerji sektörleri henüz emekleme aşamasında. Ağırlıklı olarak ülkenin sık rüzgar alan kuzey bölgelerinde kurulan rüzgar enerjisi 398 MW, güneş enerjisi ise 44 MW’lık bir kurulu güce sahip. Oldukça yavaş seyreden bu ilerlemeye karşın Sırbistan, 2040 yılında yenilenebilir enerjinin toplam kurulu güç içindeki payını yüzde 40’a çıkarmak ve karbon emisyonlarını yüzde 30 azaltmak gibi oldukça iddialı bir hedef koydu. Yabancı yatırımları çekmek için kamuözel iş birliklerini teşvik eden hükümet, Rusya’ya yakın bir siyaset izleyen Cumhurbaşkanı Aleksandr Vucic’le AB ileri gelenlerinin sık sık karşı karşıya gelmesine rağmen yenilenebilir enerji altyapısı için 200 milyon avroluk bir fon tahsis etmeyi başardı. Ülkenin önündeki en büyük zorluk ise yetersiz şebeke altyapısı ve büyük ölçekli enerji dağıtımını destekleyecek regülasyonların eksikliği.

MOLDOVA: KÜÇÜK AMA GELİŞEN PAZAR 

Avrupa’nın en küçük ekonomilerinden biri olan ve Rusya-Ukrayna Savaşı’nda Rus askerlerinin korumasındaki ayrılıkçı Transdinyester bölgesiyle sık sık dikkatleri üzerine çeken Moldova, sınırlı kaynakları ve yüzde 80’lik ithalat bağımlılığına rağmen yenilenebilir enerjide önemli adımlar atmayı ve karbon emisyonlarını yüzde 20 oranında azaltmayı başardı. 2030 yılına kadar yenilenebilir enerjinin toplam üretimdeki payını yüzde 40’a çıkarmayı hedefleyen Moldova AB’nin Yenilenebilir Enerji Destek Programı ve Dünya Bankası’nın 100 milyon dolarlık kredisiyle yatırımlarını artırıyor. Şimdilik 323 MW’lık kurulu gücüyle oldukça mütevazı bir görünüme sahip Moldova yenilenebilir enerji sektörünün yüzde 60’ının tarımsal atıkların geri dönüştürülmesiyle oluşturulan biyokütleden gelmesi ise yenilikçi bir adım olarak görülüyor. Hidroelektrik kapasitesi pek kayda değer olmayan Moldova’da güneşin yüzde 25, rüzgarın yüzde 15’lik bir payı bulunuyor. Moldova, güneş enerjisi kapasitesini 2023’te 82 MW’a ulaştırarak 2015’teki 12 MW’lık seviyesini yüzde 30’un üzerinde büyütmeyi de başardı. Ülke yıl sonuna kadar Rus gazına olan bağımlılığını azaltarak ithalatını çeşitlendirmeyi istiyor.

MACARİSTAN: ÇEŞİTLİLİK AZ, GÜNEŞ ÇOK 

AB’yle sürtüşmeleriyle sürekli gündeme gelen, Sırbistan’la birlikte Rusya’yla ilişkilerini bozmama konusunda direniş gösteren Macaristan, kurulu kapasitesini 2023’te 4,3 GW’a çıkarmayı başardı. İstikrarlı büyümesini daha çok güneş enerjisindeki yatırımlarına borçlu olan Viktor Orban hükümeti, 2018’deki 500 MW’lık kurulu güç kapasitesini 3 GW’a kadar çıkarmayı başardı. Bununla birlikte güneş, güney bölgelerindeki yüksek güneşlenme sürelerine rağmen elektrik üretiminin yalnızca yüzde 12’sini karşılayabiliyor. Yine de Budapeşte hükümeti, Ulusal Enerji ve İklim Planı’yla uyumlu olarak 2030 yılına kadar 6 GW daha kurulu güç kapasitesi eklemek için çalışıyor. Ülkedeki rüzgar enerjisi ise kısıtlayıcı yasalar nedeniyle yalnızca 330 MW’lık bir kurulu güce sahip. Hidroelektrik de ülkenin oldukça düz coğrafyası nedeniyle tercih edilemiyor ve enerji karışımının sadece yüzde 2’sine katkıda bulunuyor. Kaynak çeşitliliğindeki problem nedeniyle Macaristan bu yıl sonuna kadar 1 GW’lık depolama kapasitesine ulaşmak istiyor.