Türkiye Enerji Ticaretinde 5’te 5

T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı son dönemdeki piyasa ile koordinasyonu çerçevesinde, piyasa içerisinde belli bir grubu gerçekten temsil ettiğini düşündüğü Sivil Toplum Kuruluşlarından (STK) kendi konularında gelecek 5 yıl için bir strateji çalışması talep etti. Bu çalışmalar, piyasa katılımcılarının hem gelecekte nasıl bir piyasa görüntüsü beklediklerini hem de bunun yöntemleri hakkında bir yol haritası oluşturabilme amacına hizmet etmek üzere tasarlandı.
Elbette her STK, kendi anlayışı çerçevesinden, hem üyelerinin çıkarları açısından bir perspektif sunarken hem de raporlama tarzı olarak kendilerine uygun gelen modeli benimsediler. Bu açıdan Enerji Ticareti Derneği’nin (ETD) raporunu özellikle dikkate değer buluyorum.

Öncelikle sadece rakamlardan ve bir takım rakamsal öngörülerden ziyade tam anlamıyla içerik üzerinden gidilmesi, hem raporu daha anlaşılır, hem önerileri daha uygulanabilir hale getirmiş, hem de aslında konuyu daha net ulaştırma hedefine yaklaşmış.
Bu yazıda biraz bu rapordan bahsetmek istiyorum. Sanıyorum raporun basılı ya da dijital hali ETD’den sağlanabilir.

Piyasa Felsefesi
Çalışma, gelecek 5 yıllık dönemi geçiş döneminin bir parçası olarak tanımlamış ve bu sebeple belirsizliğin daha da artacağını söylüyor. Bu geçiş süreci, yani geleneksel değer zincirinden düşük karbon temelli modele geçiş piyasalar için yıkıcı bir değişim anlamına gelebilir.

Bu bağlamda ETD, Türkiye Enerji Piyasasının yeni felsefesinin, “tam serbestlik” çıpasından taviz vermeden piyasa aktörleri ile birlikte tasarlanmasını önermektedir. Bu tasarının 4 temel (4C) bileşenini ise şu şekilde ortaya koymaktadır:

Koordinasyon (Coordination)
İşbirliği (Cooperation)
Uzlaşma (Consensus)
Kabiliyet (Competence)

Pratik anlamda ETD, tam serbestliğe geçişe katkı sağlayacak bir Piyasa İyileştirme Komitesi kurulmasını öngörmektedir.

Piyasa Derinliği

ETD, derinlik kavramının piyasalar bakımından en önemli kavram olduğunu ve bunun doğrudan oluşan fiyatlara duyulan güvenle bağlantılı olduğunu düşünüyor. Bu güven ise 3 temel üzerine inşa edilebilir;

Şeffaflık (Transperancy)
Piyasa İzleme (Surveillance)
Kusursuz Operasyon (Operational Excellence)

ETD, bu konularda gelişim alanlarının olduğunu teyit ederek özellikle iki temel kurumun tasarlanmasını öneriyor;

Merkezi Uzlaştırma Tarafı “MUT” (Central Counterparty)
Piyasa İzleme Komitesi “PİK” (Market Surveillance Committee)

Rapor bu aşamada, Türkiye’de Doğal Gaz Piyasasının serbestleşmesi sağlanmadan Elektrik Piyasasının tam olarak serbestleşmesinden bahsedilemeyeceği iddiasında bulunuyor.

Fiyat

Güvenilir fiyat sinyali sağlamak bir piyasanın temel amacıdır. Bu konuda Türkiye’de ciddi sorunlar vardır. Geçmişten gelen bozucu mekanizmaların etkilerini gidermek ve perakende piyasalarının entegre olmasını sağlamak amacıyla fiyat – arz/talep – arz güvenliği dengesini gözetmek ve strateji üretmek üzere bir “Piyasa Strateji Komitesi” kurulması önerilmektedir.

Güvenilirlik

Türkiye Enerji Piyasaları öngörülebilirlik ve şeffaflık algısı sebebi ile “Güvenilirlik (Credibility) bakımından sıkıntılı bir süreç içerisindedir. Müdahaleler ve mevzuat değişiklikleri bu algıyı yaratan temel sebeplerdir. ETD net bir şekilde piyasalar için “algının gerçeklik” olduğu vurgusunu yapıyor ve kalıcı bir güvenilirlik için “Mevzuat Koordinasyon Kurulu” ve “Enerji İhtisas Mahkemeleri” oluşturulmasını tavsiye ediyor.

İletim ve Ticaret Optimizasyonu

Sürdürülebilirliğin sağlanması ve yeni değer zincirinin oluşmasında iletim ile ticaretin entegrasyonu son derece önemli kilometre taşlarından birisidir. Bu bağlamda ETD, yeni modelin dinamiklerinin yanında bir kapasite piyasasının oluşumu, depolama, talep tarafı katılımı ve mikro şebeke gibi konuları çalışmak üzere “Yenilenebilir Enerji Koordinasyon Komitesi” kurulmasını önermektedir.

Piyasa Modeli

ETD raporundaki en çarpıcı grafik ise aşağıda görülen Piyasa Tasarımı önerisi olarak göze çarpıyor.
Öngörülen model bugüne göre çok uzak gibi gözükse de aslında yapılacak basit ama etkili adımlar bunu kısa sürede sağlayabilir. Bu model 2021 – 2022 yıllarında gerçekleşmekten çok uzak bir model değildir. Ayrıca piyasalar ve yatırımlardaki sürdürülebilirliği sağlamak ve verimli bir enerji dengesine kavuşabilmek için de en ucuz ve etkin yolun bu model olduğu şüphesizdir.
Ama tabii ki tüm bunlar için, siyasi irade ile birlikte bunu destekleyen bürokrasi ve ETD gibi çalışan STK ve özel sektör katılımına ihtiyaç var.