HEDEF REKABET
Gas&Power’ın sorularını yanıtlayan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, enerji sektörünün uzun zamandır merakla beklediği en önemli gündem maddelerinden birisi olan doğal gaz piyasasının yeniden yapılandırılması ve rekabetçi bir piyasanın geliştirilmesine ilişkin önemli detayları ilk kez açıkladı.
GAZDA ESNEK VE PİYASA TABANLI YAKLAŞIM
“Ülkemizi bölgesinde bir doğal gaz ticaret merkezi olacak noktaya getirecek altyapı yatırımlarını büyük ölçüde tamamladık. Hedefimiz, BOTAŞ’ı ve enerji sektöründe 20 yıla aşkın tecrübesi olan özel sektörümüzü yeni ithalat bağlantıları konusunda rekabetçi bir yaklaşıma teşvik etmek, dünyada artık etkisi artan daha esnek ve piyasa tabanlı bir yaklaşıma doğru yönlendirmek. Yılın ikinci yarısında mevzuat düzenlemeleri konusunda daha somut gelişmeleri sektörümüzle paylaşmayı umuyoruz.
VADELİ ÜRÜNLERİ ENTEGRE EDECEĞİZ
Gerek Karadeniz, gerek Balkanlar, gerekse de Doğu Akdeniz havzasında doğal gazın uluslararası standartlarda ticaretinin yapılabileceği bir hukuki ve teknik alt yapıya sahip doğal gaz borsasını 1 Eylül 2018 tarihinden bu yana sorunsuz bir şekilde işletiyoruz. Bu piyasaya geçtiğimiz yıl haftalık ürünleri entegre ettik.
Bu yıl sonunda ise vadeli ürünleri entegre edeceğiz. Bugün dünyanın önemli borsalarında artık vadeli kontratlar nasıl ülkelerin adlarıyla anılır hale geldiyse biz de Karadeniz gazımıza özel bir vadeli kontratı da bu piyasada açabiliriz.
EKİM AYINDA AÇILMASINI ÖNGÖRÜYORUZ
Vadeli işlem sözleşmeleri, belirli bir vadede, önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikte dayanak varlığı alma veya satma yükümlülüğü veren sözleşmelerdir. Piyasa oyuncularına risk yöne-timi ve transferi olanağı sağlar. Arz piyasamızda öngördüğümüz rekabetçi yapıyla paralel olarak gelişecek olan ve bu yıl Ekim ayında açılmasını öngördüğümüz vadeli gaz piyasamız farklı kaynak ve güzergahlardan gelen gaz ile bir yıla kadar olan vadelerdeki gazın alınması ve satılmasına imkan tanıyacak. Böyle bir pazarın oluşması arz konusundaki rekabet ortamında önemli etkiler doğuracak.
VEP İLE DAHA ŞEFFAF VE REKABETÇİ BİR PİYASA
Vadeli Elektrik Piyasasıyla katılımcıların kendi alım-satım riskini yönettiği bir pazar yeri oluşturuyoruz. VEP ile fiziksel teslimat yükümlülüğü doğuran ileri tarihli işlemlerle daha şeffaf, istikrarlı ve rekabetçi bir ortamda elektriğin alım ve satımına imkan sağlıyoruz. Böylece katılımcıları fiyat riskinden korumuş olacağız. VEP ile tezgâh üstü piyasalar dediğimiz, organize olmayan, regüle edilmemiş yani bir borsa yoluyla yapılmayan işlemlerden doğabilecek bütün riskleri ortadan kaldırıyoruz.”
HABERİN DEVAMI…
‘Hedefimiz, gazda rekabetçi bir yaklaşımı teşvik etmek’
Gas&Power’ın sorularını yanıtlayan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, enerji sektörünün uzun zamandır merakla beklediği en önemli gündem maddelerinden birisi olan doğal gaz piyasasının yeniden yapılandırılması ve rekabetçi bir piyasanın geliştirilmesine ilişkin önemli detayları ilk kez açıkladı.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, Gas&Power’a verdiği özel röportajda enerji sektörünün yakından takip ettiği başlıklarda önemli değerlendirmelerde bulundu. Bakan Dönmez, doğal gaz piyasasının yeniden yapılandırılması ve rekabetçi bir piyasanın geliştirilmesinden Karadeniz gazının vadeli doğal gaz piyasasında ticarete açılmasına kadar merak edilen başlıklarda önemli değerlendirmelerde bulundu.
“HEDEFİMİZ, BOTAŞ’I VE ENERJİ SEKTÖRÜNDE 20 YILA AŞKIN TECRÜBESİ OLAN ÖZEL SEKTÖRÜMÜZÜ YENİ İTHALAT BAĞLANTILARI KONUSUNDA REKABETÇİ BİR YAKLAŞIMA TEŞVİK ETMEK”
Ekonomi Reformları Eylem Planı’nda yer alan hedeflerden birisi de doğal gaz piyasasının yeniden yapılandırılarak rekabetçi serbest bir piyasanın geliştirilmesi için kanun ve ikincil mevzuatta düzenlemelerin yapılması. Bu hedefin gerçekleştirilmesi için BOTAŞ’ın ayrıştırılması da dâhil olmak üzere nasıl bir strateji izlemeyi planlıyorsunuz?
Türkiye’de rekabetçi bir doğal gaz piyasası hedefini ortaya koyan ve 2001 yılında yürürlüğe giren Doğal Gaz Piyasası Kanunumuz bugün tam 20 yaşında. Bu süreç içerisinde Türkiye’nin doğal gaz tüketimi iki kattan fazla arttı. 2002 yılında sadece 5 ilimizde kullanılan doğal gazı 81 ilimize yaygınlaştırdık. İletim ve dağıtım hatlarımızın yanında, hem kamu hem de özel sektör eliyle büyük LNG ve depolama projelerini hayata geçirdik. Ülkemizi bölgesinde bir doğal gaz ticaret merkezi olacak noktaya getirecek alt yapı yatırımlarını büyük ölçüde tamamladık.
Geldiğimiz noktaya baktığımızda, bu tablonun arz güvenliğimizi sağlayacak alt yapı ve güzergâh çeşitliliğine hizmet ettiğini görüyoruz. Bu aşamada hedefimiz ise doğal gaz piyasamızda rekabeti arttırmak ve serbestleştirmek. Doğal gaz piyasamızın derinliğini ve katılımcı sayısını artırmak. Tüm bunların amacı ise, tedarikçilerin tüketicilerimize daha uygun fiyattan doğal gaz sağlaması için birbirleriyle rekabet etmelerini serbest piyasa koşulları altında güvence altına almak.
Bu noktada hedefimiz, BOTAŞ’ı ve enerji sektöründe 20 yıla aşkın tecrübesi olan özel sektörümüzü yeni ithalat bağlantıları konusunda rekabetçi bir yaklaşıma teşvik etmek, dünyada artık etkisi artan daha esnek ve piyasa tabanlı bir yaklaşıma doğru yönlendirmek. Bununla birlikte, BOTAŞ’ın hali hazırda farklı lisansları kapsamında gerçekleştirdiği alt yapı faaliyetlerini de tek çatı altında toplayarak bu faaliyetleri rekabete açık olan ticaret kısmından ayrı yapılandırmak gibi bir öngörümüz var. Bu yaklaşımı ise gerçekçi yatırım planları ve tüketim hedeflerimizi de dikkate alarak, arz ve fiyat güvenliği temeli üzerine inşa edeceğiz. Bu konuda yasal düzenleme ihtiyacı olan alanları belirlemek amacıyla Bakanlığımızın ilgili birimleri çalışmaya başladı. Ayrıca ikincil mevzuatta yapılması gereken düzenlemeler üzerinde de ilgili kurumlarımız çalışıyorlar. Yılın ikinci yarısında mevzuat düzenlemeleri konusunda daha somut gelişmeleri kamuoyuyla ve sektörümüzle paylaşmayı umuyoruz.
‘BU YIL SONUNDA VADELİ ÜRÜNLERİ ENTEGRE EDECEĞİZ’
Daha önce doğal gaz piyasasında serbestleşmeyi öncelikle toptan piyasalarda yapmaya çalışacağınızı belirtmiştiniz. Bu konuda sürecin nasıl ilerleyeceği sektörde büyük bir merak konusu. Bu konuda bilgi verebilir misiniz?
Öncelikle, doğal gaz toptan satış piyasalarında serbestleşmeye ön ayak olmak için önemli adımları geçtiğimiz yıllarda atmaya başladık. Ülkemiz daha önce de defaatle dile getirdiğimiz üzere bölgesinde ilk doğal gaz borsasını faaliyete geçiren ülke konumunda. Gerek Karadeniz, gerek Balkanlar, gerekse de Doğu Akdeniz havzasında doğal gazın uluslararası standartlarda ticaretinin yapılabileceği bir hukuki ve teknik alt yapıya sahip doğal gaz borsasını 1 Eylül 2018 tarihinden bu yana sorunsuz bir şekilde işletiyoruz. Bu piyasaya geçtiğimiz yıl haftalık ürünleri entegre ettik. Bu yıl sonunda ise vadeli ürünleri entegre edeceğiz.
Yerli doğal gazımızın da burada fiyatlanacağını söyleyebiliriz. Bugün dünyanın önemli borsalarında artık vadeli kontratlar nasıl ülkelerin adlarıyla anılır hale geldiyse biz de Karadeniz gazımıza özel bir vadeli kontratı da bu piyasada açabiliriz. İfade ettiğimiz gibi doğal gaz arz alt yapımızı geçtiğimiz yıllarda hem arz sürekliği hem de rekabeti sağlayacak boyuta taşıdık. Bu noktada, daha esnek, kısa ve orta vadeli, komşu ülkelerle de ithalat-ihracat piyasalarının birlikte işlerliğinin sağlandığı bir yapıyı yavaş yavaş hazırlamak. Bunu yaparken de geçtiğimiz yılsonunda kanun alt yapısını tamamladığımız piyasa yapıcılık ve son kaynak tedariki gibi mekanizmaların ikincil mevzuat düzenlemelerini de kısa sürede hayata geçirmeyi öngörüyoruz. Sonuç olarak, piyasanın toptan satış tarafında bugüne kadar atılan söz konusu adımları, rekabet ve serbestleşmenin arttırılmasını sağlayacak yeni düzenlemelerle desteklemeyi ve kuvvetlendirmeyi düşünüyoruz.
‘BU YIL VADELİ GAZ PİYASAMIZI DEVREYE ALACAĞIZ İNŞALLAH YERLİ GAZ BURADA İŞLEM GÖRECEK’
Tuna-1 kuyusunun ardından Amasra-1 kuyusunda da Türkiye önemli bir keşif gerçekleşti. İlk gazın 2023’e şebekeye verilmesi hedefi var? Burada ne kadarlık bir yol alındı? Bu keşfin Türkiye enerji piyasasına katkısı nasıl olacak?
Sayın Cumhurbaşkanımızın katılımlarıyla doğal gazın karaya çıkacağı ilk nokta olan Filyos Doğal Gaz İşletme Tesisi’nin temelini attık. Doğal gazı Filyos’taki bu tesisten Türkiye’nin dört bir yanına ulaştıracağız. Gaz işleme tesisinde gaz içindeki su ve sıvılar ayrıştırılacak, partiküller filtrelenecek, gaz basıncı ayarlanacak ve şebekeye sevk edilecek.
Gazı 3 etapta karaya çıkaracağız. Öncelikle deniz tabanı doğal gaz üretim sistemleri, ardından Filyos Endüstri Bölgesinde doğal gaz işleme tesisi (kara tesisi) ve son olarak da her iki üniteyi birbirine bağlayacak boru hatları inşa edilecek. Sahada ilk fazda 10 kuyunun sondajını ve kuyu tamamlama işlemlerini bitireceğiz. Ön mühendislik çalışmalarımız sürüyor.
Rezervle birlikte Türkiye, kaynak ülke olacak. Keşif bugünkü haliyle 10 yıllık ihtiyacımızı karşılayacak. Böylece ihtiyacımızın önemli bir kısmını yerli kaynaktan temin edeceğiz. Keşif, enerji kaynaklı cari açığımızın düşmesine olumlu katkı yapacak. Şunu da belirtme gerekir ki pik üretime geçmek birkaç yılı alacağı için ihtiyacımızın tamamını karşılamak için kontratlar yine devam edecek. Ancak pazarlıkta elimiz daha güçlü olacak.
Keşiflerden elde ettiğimiz know-how, bilgi ve birikim, başka ülkelere de bu hizmeti vermemizin önünü açacak. İleride yerli gazın ihracı söz konusu olursa mevcut boru hatları değerlendirilebilir.
Bu yıl Vadeli Gaz Piyasamızı devreye alacağız. İnşallah yerli gaz burada işlem görecek. Böylece gazın sadece taşındığı transit ülke değil, fiyatının da belirlendiği merkez ülkelerden biri olma hedefimize doğru güçlü bir adım daha atmış olacağız.
“VADELİ DOĞAL GAZ PİYASAMIZIN DEVREYE GİRMESİ İLE SPOT BORU GAZI İLE ÜLKEMİZE İTHAL EDİLECEK DOĞAL GAZIN BİR KISMININ DA BELİRLİ KURALLAR DÂHİLİNDE BU PİYASADA SATILMASINI ÖNGÖRÜYORUZ”
Bu sene içinde faaliyete geçecek vadeli doğal gaz piyasanda sağlıklı fiyat oluşumu ve piyasa derinliğinin sağlanabilmesi için özel sektörün BOTAŞ’tan sözleşmeler ve esneklik konusunda beklentileri var. Vadeli doğal gaz piyasasının geleceği ve bu konudaki değerlendirmeleriniz nasıl?
Vadeli doğal gaz piyasaları bugün dünyada referans fiyat olarak kabul edilen ülkelerin doğal gaz borsalarının en önemli araçları olarak karşımıza çıkıyor. Vadeli işlem sözleşmeleri, belirli bir vadede, önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikte dayanak varlığı alma veya satma yükümlülüğü veren sözleşmelerdir. Piyasa oyuncularına risk yönetimi ve transferi olanağı sağlar. Bu bağlamda, arz piyasamızda öngördüğümüz rekabetçi yapıyla paralel olarak gelişecek olan ve bu yıl ekim ayında açılmasını öngördüğümüz vadeli gaz piyasamız farklı kaynak ve güzergahlardan gelen gaz ile bir yıla kadar olan vadelerdeki gazın alınması ve satılmasına imkan tanıyacak. İçeride böyle bir pazarın oluşması da arz konusundaki rekabet ortamında önemli etkiler doğuracak diye düşünüyoruz. Diğer taraftan bu piyasamızın devreye girmesi ile spot boru gazı ile ülkemize ithal edilecek doğal gazın bir kısmının da belirli kurallar dâhilinde bu piyasada satılmasını öngörüyoruz. Bu da piyasada derinliğin ve likiditenin artmasına yardımcı olacaktır. Daha önce de ifade ettiğimiz üzere piyasa yapıcılık ve son kaynak tedariki gibi mekanizmaların hayat geçirilmesi de piyasamızın derinliğinin arttırılmasına önemli katkı sağlayacaktır.
ENERJİ MERKEZİ OLMAK İÇİN ENERJİNİN SADECE ÜRETİLDİĞİ, DAĞITILDIĞI YA DA İLETİLDİĞİ BİR NOKTANIN ÇOK DAHA ÖTESİNDE OLMAMIZ GEREKİYOR
Vadeli Elektrik Piyasası (VEP) geçtiğimiz haftalarda devreye alındı. Türkiye’ye ne gibi katkıları olacak VEP’in?
Vadeli Elektrik Piyasasıyla elektrik piyasamızda katılımcıların kendi alım-satım riskini yönettiği bir pazar yeri oluşturuyoruz. Dolayısıyla bu pazar yerinde her türlü ürün olacak. VEP ile fiziksel teslimat yükümlülüğü doğuran ileri tarihli işlemlerle daha şeffaf, istikrarlı ve rekabetçi bir ortamda elektriğin alım ve satımına imkân sağlıyoruz. Böylece, piyasanın şeffaflığını daha da artırarak katılımcıları fiyat riskinden korumuş olacağız.
VEP ile tezgâh üstü piyasalar dediğimiz, organize olmayan, regüle edilmemiş yani bir borsa yoluyla yapılmayan işlemlerden doğabilecek bütün riskleri ortadan kaldırıyoruz. Bu tür durumlarda karşı taraf riski mevcut ve şeffaflık olmamasından dolayı geleceğe yönelik fiyat beklentileri de tam olarak gerçekleşmiyor. VEP’i tezgâh üstü piyasalardan ayıran en önemli özellik, EPİAŞ’ın üstlendiği merkezi karşı taraf rolüdür. Bu modelle EPİAŞ belki de dünyada sayılı enerji borsaları arasına girmiş oluyor. EPİAŞ, talep tarafı ve arz tarafını yüz yüze getirmeden buluşturan ve her iki tarafa da güvence sunan bir platform sunmuş oldu. Bu sayede tezgâh üstü piyasalarda söz konusu olan karşı taraf riskini de ortadan kaldırıyoruz.
Yatırımcı tarafından bakarsak, yatırımcılarımız daha rahat şartlarda finans kaynağı bulma olanağına sahip olacak. Öngörülebilirliğin artmasıyla yatırımcılarımız finansal belirsizlikten kurtulacak ve bu durum sürdürülebilir bir yatırım ortamının da gelişimine katkı sağlayacak.
Enerji merkezi olmak için enerjinin sadece üretildiği, dağıtıldığı ya da iletildiği bir noktanın çok daha ötesinde olmamız gerekiyor. Bunun için fiyatlandırmanın da yapıldığı bir sistemin altyapısını kuruyoruz. Türkiye’nin potansiyeli ve şartları bunun için son derece müsait.