Gazda kritik viraj

Gaz tüketiminin en yüksek düzeye ulaştığı kış döneminde özel sektörün gazının tekrar sisteme girmesi arz güvenliği açısından oldukça önemli. Rus gazı konusunda yaşanan belirsizliklerin kısmen de olsa çözülmesi doğal gaz ve elektrik piyasasındaki endişeleri bir miktar gidermiş durumda.

Geçtiğimiz ekim ayından bu yana dünya enerji piyasalarında gündemini meşgul eden ana konu uluslararası piyasalarda rekor kıran doğal gaz ve LNG fiyatları ile bu durumun piyasalarda yol açtığı riskler. Küresel gaz piyasaları oldukça hareketli bir süreçten geçerken Türkiye doğal gaz piyasasında da birbirinden önemli gelişmeler yaşanıyor.

Bu gelişmeler içinde ilk sırada ise Türkiye’nin sona eren kontratları geliyor. Türkiye’nin 2021 yılı sonu itibariyle toplam 15,9 milyar m³/yıl kapasiteli uzun vadeli 7 adet doğal gaz / LNG alım anlaşması sona ermiş durumda. BOTAŞ’ın ikisi boru hattı ve biri LNG olmak üzere uzun vadeli 3 doğal gaz alım anlaşması sona ererken, özel sektörün ise 4 adet uzun vadeli doğal gaz alım anlaşması 2021 sonunda bitti. Bu anlaşmalardan BOTAŞ’a ait 2 tanesi yenilenirken özel sektöre ait kontratların geleceğine ilişkin ise henüz bir netlik yok. 

AZERBAYCAN’LA ŞAHDENİZ FAZ 1 KONTRATI 2024’E KADAR UZATILDI

 BOTAŞ’ın Azerbaycan’la olan 15 yıllık ve 6,6 milyar m³/yıl ithalat kapasiteli ve 15 yıl süreli doğal gaz alım kontratı 16 Nisan 2021 yılı Nisan ayında sona ermişti. Anlaşmanın sona ermesinin ardından taraflar arasında yürütülen görüşmeler neticesinde 2021 yılının Ekim ayında Azerbaycan’la toplam 11 milyar m³ ilave doğal gaz ticaret anlaşması imzalandı. 2024 yılı sonuna kadar geçerli olacak bu anlaşma ile BOTAŞ Azerbaycan’dan toplam 11 milyar m³ gaz ithal edecek. Azerbaycan basınına yansıyan bilgilere göre, ithal edilecek gaz miktarının yıllara sari olarak kademeli şekilde artarak 2022 yılında yaklaşık 2,5 milyar m³/yıl seviyesine çıkması, 2023’te ise 3,5 milyar m³/yıl seviyesine yükseltilmesi planlanıyor. Azerbaycan’ın Şahdeniz-1 sahasından üretilerek doğal gaz Bakü-Tiflis-Erzurum(BTE) Boru Hattı ile Türkiye’ye ulaştırılıyor. 

BOTAŞ, GAZPROM’LA 4 YILLIK YENİ ANLAŞMA İMZALADI 

BOTAŞ’ın 1998 yılında imzalayarak aynı yıl ithalata başladığı 23 yıl süreli ve 4 milyar m³/yıl kapasiteli uzun vadeli doğal gaz alım anlaşması 31 Aralık 2021 tarihinde sona erdi. BOTAŞ’ın Trans Balkan Boru Hattı(Batı Hattı) üzerinden bu anlaşma ile aldığı doğal gaz, TürkAkım Boru Hattı’nın devreye alınmasıyla birlikte bu hatta kaydırılmış ve giriş noktasının adı Kıyıköy olarak değişmişti.

Gaz piyasasında geleceği en çok merak edilen anlaşma olan BOTAŞ’ın Gazprom’la sona eren söz konusu bu anlaşmasına ilişkin taraflar arasında uzun süre devam eden görüşmelerin neticesi ise 2022’in ilk günlerinde öğrenildi. 

6 Ocak’ta Gazprom’un alt şirketi Gazprom Export’tan yapılan yazılı açıklamada, 30 Aralık 2021 tarihinde Gazprom Export ile BOTAŞ arasında doğal gaz sevkiyatına yönelik çeşitli anlaşmalar imzalandığı belirtildi. Açıklamada, imzalanan anlaşmalar arasında 1 Ocak 2022 itibarıyla doğal gaz sevkiyatına yönelik yeni bir anlaşmanın da bulunduğu belirtilirken, “BOTAŞ ile doğal gaz tedarikine yönelik yeni bir sözleşme imzalanmıştır. Sözleşme, TürkAkım doğal gaz boru hattı üzerinden dört yıl boyunca yıllık 5,75 milyar m³’e kadar gaz arzını kapsamaktadır.” denildi.

Açıklamada yer alan detaylara bakıldığında, BOTAŞ’ın 2021 sonunda biten anlaşması 4 milyar m³/yıl kapasiteye sahipken yeni imzalanan anlaşmada kapasitesinin 5,75 milyar m³/yıl seviyesine yükseltildiği görülüyor. Bilindiği üzere TürkAkım Doğal Gaz Boru Hattı’nın(15,75 milyar m³/yıl) kapasitesi, Trans Balkan Boru Hattı’nın(14 milyar m³/yıl) kapasitesinden 1,75 milyar m³/yıl daha fazla. Bu noktadaki kapasitenin tamamının kullanılacağı görülüyor.

Açıklamada, BOTAŞ’ın Gazprom’la yaptığı anlaşmanın fiyat formülüne ilişkin bir bilgiye ise yer verilmedi. Öte yandan BOTAŞ, 29 Aralık’ta yapılan ihalede TürkAkım’ın Kıyıköy giriş noktasından spot boru gazı ithalatı için EPDK’dan 2022 Gaz Yılı için yıllık (5.075.000 m³/gün), ilk çeyreklik(Ç1) (6.766.000 m³/gün) ve ilk aylık(A1) (5.075.000 m³/gün) kapasite rezerve etmeye hak kazandı. Günlük bu kapasiteler dikkate alınarak yapılan hesaplama sonucunda anlaşmadaki 5,75 milyar m³/yıl miktara denk geldiği görülüyor. Bu durum ise sektörde BOTAŞ’ın imzaladığı 4 yıllık yeni anlaşmanın spot anlaşma olduğu şeklinde yorumlanıyor.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Sn. Fatih Dönmez, geçtiğimiz Kasım ayında yaptığı açıklamada, Rusya’yla ilgili anlaşmalarda büyük oranda mutabakat sağlandığını belirterek. “Hem BOTAŞ hem de özel sektör görüşmelere devam ediyor. Prensipte bir mutabakat söz konusu. Yakın bir gelecekte de bu, yazılı anlaşmaya dönüşmüş olacak. Yılsonunda biten kontratlar da yenilenmiş olacak. Süreleri artık eskisi kadar uzun süreli değil. Bu anlaşmalar belki 3-5 yıllık, maksimum 10 yıllık gibi duruyor. Daha orta ve uzun dönemli anlaşmalar olarak yenilenecek. Yılsonuna kadar bu anlaşmalar muhtemelen tamamlanmış olur. Rusya’yla yapılan görüşmelerde miktarlarda bir azalma yoktur. Hatta ihtiyaca göre bir miktar yüksek çekme opsiyon hakkı da olacak.” ifadesini kullanmıştı. 

ÖZEL SEKTÖR İTHALATÇILARININ GAZPROM’LA BİTEN ANLAŞMALARI BELİRSİZLİĞİNİ KORUYOR

Özel sektör ithalat şirketlerinin BOTAŞ’tan kontrat devri yoluyla aldığı 4 milyar m³/yıl uzun vadeli alım anlaşmalarının süresi de 31 Aralık 2021 tarihinde sona erdi. Özel sektörün ithalat şirketlerinin biten anlaşmaları ve miktarları ise şu şekilde: Shell Enerji A.Ş. 250 milyon m³/yıl, Bosphorus Gaz Corporation A.Ş. 750 milyon m³/yıl, Enerco Enerji San. Ve Tic. A.Ş. 2,5 milyar m³/yıl ve Avrasya Gaz A.Ş. 500 milyon m³/yıl. 

Özel sektör doğal gaz ithalatçılarının 2021 sonunda sona eren söz konusu kontratlarını (tarafların anlaşmaya varmasıyla) 2 yıl süreyle uzatabilme olasılıkları olsa da bu konuda henüz açıklanan net gelişme yok. 

Özel sektörün biten 2021 sonunda biten toplam 4 milyar m³/yıl anlaşmaları için çok sayıda enerji şirketinin girişimlerde bulunduğu ve bu konuda yaz aylarından bu yana görüşmeler yapıldığı fakat bu konuda da bir ilerleme olmadığı ifade ediliyor. 

2 ÖZEL SEKTÖR İTHALATÇISI RUSYA’DAN GAZ İTHALATINA TEKRAR BAŞLADI

Hatırlanacağı üzere geçtiğimiz yıl 15 Temmuz itibariyle Rus Gazprom Export şirketi, özel sektör doğal gaz ithalat şirketi müşterileri olan Akfel Gaz Sanayi ve Ticaret A.Ş. ve Kibar Enerji A.Ş, Enerco Enerji San. Ve Tic. A.Ş. , Avrasya Gaz A.Ş. ve Batı Hattı Doğalgaz Ticaret A.Ş.’ye gaz akışını durdurmuştu. Akışın kesilme gerekçesi olarak ise şirketlere Uluslararası tahkim davasının Rus şirketinin kazanmasının ardından Türk özel sektör ithalat şirketlerinin geriye dönük ödemesi gereken miktarın halen ödenmemiş olması olarak ifade ediliyordu. Bu kesintiden bağımsız olarak Enerco Enerji San. ve Tic. A.Ş. halihazırda yaklaşık 3 yıldır gaz ithalatı yapmıyordu. Geçtiğimiz yılın Ekim ayında Kibar Enerji A.Ş. söz konusu borcunu kapattıktan sonra tekrar gaz ithalatına başlamıştı. 28 Aralık 2021 itibariyle Akfel Gaz Sanayi ve Ticaret A.Ş., Enerco Enerji San. ve Tic. A.Ş. ve Avrasya Gaz A.Ş.’nin de Rus şirketine olan borçlarını ödedikleri öğrenilmişti. 

Bununla birlikte özel sektör ithalat şirketlerin gaz ithalatının ise yılın ilk günlerinde tekrar durduğu konuşuluyordu. 2 şirketin gaz akışının 12 Ocak itibariyle tekrar başladığı belirtiliyor. 2022 gaz yılı için şirketlerin Kıyıköy giriş noktasından yaptıkları kapasite rezervasyonları ise şu şekilde: Akfel Gaz Sanayi ve Ticaret A.Ş. 6.733.352 m³/gün, Enerco Enerji San. ve Tic. A.Ş 7.481.502 m³/gün, Avrasya Gaz A.Ş. 1.496.300 m³/gün ve Kibar Enerji A.Ş. 2.992.601 m³/gün. 

Akfel Gaz Sanayi ve Ticaret A.Ş. ve Kibar Enerji A.Ş. kapasite rezervasyon miktarları da dikkate alındığında 12 Ocak itibariyle bu 2 şirketin Rusya’dan 9.725.953 m³/gün doğal gaz almaya başladığı değerlendiriliyor. Enerco Enerji San. ve Tic. A.Ş. ile Avrasya Gaz A.Ş.’nin geçmiş dönemden kalan gazı telafi amacıyla ne zaman getirebileceklerinin henüz netlik kazanmadığına dikkat çekiliyor. 

Sektör temsilcileri tarafından yapılan değerlendirmelerde, Gazprom Export ile 1 miyar m³/yıl kontratı bulunan Batı Hattı Doğalgaz Ticaret A.Ş.’nin önümüzdeki günlerde Rus şirketine olan borcunu ödemesi durumunda bu şirketin de gaz ithalatına başlanmasının beklendiği ifade ediliyor. Bu şirketin 2022 gaz yılı için Kıyıköy giriş noktasından yaptığı kapasite rezervasyonu ise 2.992.601 m³/gün. 

Gaz tüketiminin en yüksek düzeye ulaştığı kış döneminde özel sektörün gazının tekrar sisteme girmesi arz güvenliği açısından oldukça önemli. 

Rus gazı konusunda yaşanan belirsizliklerin kısmen de olsa çözülmesi doğal gaz ve elektrik piyasasındaki endişeleri bir miktar gidermiş durumda. 

GÖZLER AKFEL GAZ GRUBU HİSSELERİNİN SATIŞINDA 

Doğal gaz piyasasında yakından takip edilen bir diğer gelişme ise Akfel Gaz Grubu Hisseleri Ticari ve İktisadi Bütünlüğünün satışı. Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF) tarafından Bütünlüğünü 230 milyon TL muhammen bedelle satışa çıkarılan Akfel Gaz Grubu Hisseleri Ticari ve İktisadi Bütünlüğünün içinde Fon tarafından Fon’un şahsi malvarlığına/hissesine kayyım olarak atandığı gerçek kişiler ile Fon’un kayyım olarak atandığı şirketlerin Akfel Gaz Sanayi ve Ticaret A.Ş., Enerco Enerji Sanayi ve Ticaret A.Ş. ve Avrasya Gaz A.Ş.’de bulunan hisseleri yer alıyor. 19 Ocak’ta TMSF’nin Esentepe’deki binasında gerçekleştirilecek ihalenin sonucu sektör tarafından çok yakından takip ediliyor. Söz konusu 3 şirketin toplam 5.25 milyar m³/yıl uzun vadeli ithalat kontratı bulunuyor. Bu kontratlardan Akfel Gaz Sanayi ve Ticaret A.Ş.’nin 2,25 milyar m³/yıl kontratı 2043 yılına kadar devam ediyor. 

Enerco Enerji Sanayi ve Ticaret A.Ş. ve Avrasya Gaz A.Ş.’nin anlaşmaları sona ermiş olsa da her iki şirketin ithalat lisansları geçmiş dönemden kalan ve alınamayan gazın telafi gazı olarak alınması amacıyla EPDK tarafından sırasıyla 31 Aralık 2023 ve 26 Şubat 2024 tarihlerine kadar uzatılmış durumda. Shell Enerji A.Ş. ile Bosphorus Gaz Corporation A.Ş.’nin ithalat lisansları da aynı nedenle EPDK tarafından sırasıyla 12 Temmuz 2023 ve 18 Ekim 2022 tarihlerine kadar uzatıldı.

Tüm bu şirketlerin getirecekleri geçmiş dönemdeki telafi gazının fiyatının bugünkü fiyatlara göre düşük olduğunu da belirtmek gerek. Bu durum çok yüksek miktarlar söz konusu olmasa da ülke ve sektör açısından daha düşük maliyetli gaz tedarik edilmesine imkan sağlayacak. 

KADEMELİ TARİFE DÜZENLEMESİ MECLİSTE

4 Ocak’ta TBMM Başkanlığına sunulan “Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi” 10’uncu Maddesine yer alan değişiklik önerisi ile 4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunun 11’inci maddesine eklenecek fıkra ile, BOTAŞ tarafından Bakanlık görüşleri alınmak kaydı ile bölgesel ve iklimsel koşullar dikkate alınarak il veya bölge bazında kademeli doğal gaz satış fiyatı uygulanabilecek. Kanun Teklifinin Ocak ayı içinde yasalaşması beklenirken uygulamaya ilişkin detaylar ise henüz kamuoyu ile paylaşılmış değil. 

13 Ocak’ta BOTAŞ’ın 4. Sürdürülebilir Enerji Zirvesi’nde konuşan BOTAŞ Genel Müdürü Sn. Burhan Özcan, “Bu uygulama ile elde etmeyi düşündüğümüz tasarruf yıllık 2,5 milyar m³doğal gaz.” bilgisini paylaştı.

Öte yandan Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanı Derya Yanık, 11 Ocak’ta Isınma yardımına başvuran ve bunu doğal gaz olarak kullanmak isteyen vatandaşlara doğal gaz yardımını başlattıklarını ifade ederek, Şubat ayının ikinci yarısında başvuruları almayı ve mart ayının ikinci yarısından itibaren de ödemeleri yapmayı hedeflediklerini açıkladı. 

2021 TÜKETİMİ YAKLAŞIK 59 MİLYAR METREKÜP

Öte yandan kesinleşmemiş verilere dayalı olarak yapılan hesaplamalara göre, Türkiye’nin 2021 yılındaki doğal gaz tüketimi tüm zamanların en yüksek seviyesine çıkarak yaklaşık 59 milyar m³ oldu. Türkiye’nin 2020 yılındaki doğal gaz tüketimi ise 47,7 milyar m³ olmuştu. 

Elektrik tüketimindeki artış ve hidroelektrik santrallerinin üretimindeki düşüş ile sanayi sektöründeki gaz tüketimindeki artış Türkiye’nin toplam doğal gaz ithalatında rekoru beraberinde getirdi. 

2022 yılında da doğal gaz tüketiminin yüksek seyretmesi ve 2021 seviyelerine yakın gerçekleşmesi bekleniyor. 

2021’in son aylarını oldukça hareketli geçiren Türkiye doğal gaz piyasası, 2022’nin ilk aylarına da oldukça hareketli başladı.