TEDAŞ, ‘2024 Yılı Türkiye Elektrik Dağıtım Sektörü Raporu’nu yayımlandı

Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ), 2024 Yılı Türkiye Elektrik Dağıtım Sektörü Raporu’nu yayımlayarak, küresel ve ulusal elektrik tüketim trendleri, Türkiye’nin elektrik dağıtım altyapısı, sektörel tüketim dağılımları, iller bazında tüketim verileri, TEDAŞ’ın sektördeki rolü ve uluslararası karşılaştırmalar hakkında kapsamlı bilgiler sundu. Rapor, Avrupa Enerji Düzenleyicileri Konseyi (CEER) verileriyle Türkiye’nin performansını da değerlendiriyor.

Küresel Elektrik Tüketimi ve Türkiye’nin Konumu

Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) verilerine göre, 2022’de küresel elektrik tüketimi yüzde 2,64 artarak 24.577 TWh’ye ulaştı. Sanayi sektörü yüzde 42,3 payla (10.408 TWh) liderken, meskenler yüzde 27,5 (6.751 TWh) ve ticari/kamu hizmetleri yüzde 20,4 (5.005 TWh) izledi. OECD ülkelerinde tüketim yüzde 0,9 artışla 9.835 TWh’ye (dünya tüketiminin yüzde 40’ı) ulaşırken, ABD yüzde 40,7 payla OECD lideri oldu. OECD dışı ülkelerde tüketim yüzde 3,8 artarken, Çin küresel tüketimin yüzde 30,9’unu gerçekleştirdi.

Türkiye’de Elektrik Sektörünün Tarihsel Gelişimi

Türkiye’de elektrik sektörü, 1902’de Tarsus’ta 2 kW’lik ilk santralle başladı. 1914’te İstanbul’daki Silahtarağa Termik Santrali geniş çaplı üretim sağladı. 1923’te kurulu güç 33 MW iken, 1970’te Türkiye Elektrik Kurumu (TEK) ile üretim, iletim ve dağıtım merkezileştirildi. 1993’te TEK’in yerine TEAŞ ve TEDAŞ kuruldu. 2004-2013 arasında 18 dağıtım bölgesi özelleştirildi; TEDAŞ, 2017’de özelleştirme kapsamından çıkarılarak Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’na bağlandı. 2023’te üretim 331.148,9 GWh’ye ulaştı.

Türkiye’nin Elektrik Tüketim Verileri (2019-2023)

Türkiye’nin brüt elektrik üretimi 2019’da 303.897,6 GWh iken, 2023’te yüzde 8,96 artışla 331.148,9 GWh oldu. Net tüketim 257.273,1 GWh’den 289.371,7 GWh’ye (yüzde 12,48 artış) yükseldi. 2023’te ithalat 6.094,4 GWh, ihracat 2.075,8 GWh, iletim kaybı 5.600,9 GWh, dağıtım kaybı 23.993,0 GWh olarak kaydedildi. 2023 net tüketiminin sektörel dağılımı: Sanayi yüzde 45,0 (130.271,3 GWh), ticaret ve kamu hizmetleri yüzde 25,7 (74.439,6 GWh), mesken yüzde 22,6 (65.541,5 GWh), tarımsal faaliyetler yüzde 4,6 (13.301,7 GWh), aydınlatma yüzde 2,0 (5.817,6 GWh).

1980-2023 Sektörel Tüketim Evrimi

1980’de net tüketim 20.398,2 GWh iken, sanayi yüzde 63,8 (13.007,9 GWh) ile liderdi. 2023’te sanayi payı yüzde 45’e geriledi ancak liderliğini korudu. Ticaret ve kamu hizmetleri yüzde 12,5’ten yüzde 25,7’ye, mesken yüzde 17,2’den yüzde 22,6’ya, tarımsal faaliyetler yüzde 0,8’den yüzde 4,6’ya, aydınlatma yüzde 1,4’ten yüzde 2,0’ye yükseldi. Köy tüketimi 1990’lardan itibaren sıfırlandı; köy elektrifikasyonu 2000’de yüzde 100’e ulaştı.

İllerde Kişi Başına Tüketim (2023)

2023’te Türkiye ortalaması 3.390 kWh/kişi oldu. Bilecik (9.871 kWh/kişi), Kocaeli (8.007 kWh/kişi) ve Karabük (7.667 kWh/kişi) en yüksek tüketim gösteren iller olurken, Ağrı (1.026 kWh/kişi), Muş (1.076 kWh/kişi) ve Hakkari (1.079 kWh/kişi) en düşük tüketim oranlarına sahip. İstanbul (2.757 kWh/kişi), Ankara (2.972 kWh/kişi) ve İzmir (4.799 kWh/kişi) farklı tüketim profilleri sergiledi.

Dağıtım Şebekesi ve Altyapı

2023’te Türkiye’nin dağıtım şebekesi 1.299.265 km hat (1.022.548 km havai, 276.717 km yeraltı kablosu) ve 568.738 trafo (237.287 MVA) içeriyor. Dağıtım şirketleri 930.633 km hat ve 100.370 MVA, üçüncü şahıslar ve OSB’ler 118.756 km hat ve 136.917 MVA işletiyor. Direk sayısı 4.947.121 (2.793.203 demir, 1.594.162 beton, 559.756 ağaç). Köy elektrifikasyonu 2000’den beri yüzde 100; 2023’te 18.657 köy ve beldenin tamamı elektrik erişimine sahip.

TEDAŞ’ın Sektördeki Yeri

TEDAŞ, 08.06.1984 tarih ve 233 sayılı, 22.01.1990 tarih ve 399 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameler, 12.08.1993 tarih ve 93/4789 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ve 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu’na dayanan 14 Şubat 2018 tarihindeResmi Gazete’de yayımlanan “Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. Ana Statüsü” ile faaliyetlerini sürdürüyor. Merkez teşkilatı, 21 bölge müdürlüğü ve Ankara, İstanbul, İzmir, Erzincan’daki 4 eğitim-sertifikasyon merkeziyle hizmet veriyor. TEDAŞ, şebeke mülkiyetini elinde tutarak 21 özelleştirilmiş dağıtım şirketini denetliyor ve enerji arz güvenilirliğini sağlıyor.

TEDAŞ’ın Yerli ve Uluslararası Karşılaştırması

Türkiye’de alçak gerilim (AG) şebekesi fazlar arası 400 V, faz-nötr arası 230 V ve 50 Hz frekansta çalışır. Orta gerilim (OG) şebekesinde 6,3 kV, 10,5 kV, 15,8 kV, 31,5 kV, 33 kV ve 34,5 kV gerilim seviyeleri kullanılır. Avrupa’da 50 Hz frekansı yaygınken, Kuzey ve Orta Amerika, Güney Kore, Filipinler, Tayvan ve Suudi Arabistan’da 60 Hz tercih edilir. Avrupa’da OG gerilimleri genellikle 10 kV, 20 kV, 30 kV ve 33 kV’dir; Türkiye’nin gerilim çeşitliliği Avrupa’ya benzer. Örneğin, Almanya’da 10 kV, 20 kV, 30 kV ve 35 kV; Fransa’da 15 kV, 20 kV ve 33 kV; Birleşik Krallık’ta 11 kV ve 33 kV; İtalya’da ise ağırlıklı olarak 20 kV kullanılır. TEDAŞ, Avrupa’daki dağıtım operatörlerinden (örn. Almanya’da E.ON, Fransa’da Enedis) farklı olarak kamu statüsünde olup, altyapı mülkiyeti ve denetimde merkezi bir rol oynuyor. Yerli dağıtım şirketleri (örn. Kayseri ve Civarı Elektrik, Aydem EDAŞ) TEDAŞ denetiminde işletme faaliyetlerini yürütüyor.

Avrupa ile Sektörel Tüketim ve Performans Karşılaştırması

Türkiye’de olduğu gibi Avrupa’nın çoğunda en fazla elektrik tüketimi sanayi sektöründe gerçekleşiyor. Ancak Fransa, İngiltere ve İspanya’da mesken tüketimi sanayiyi geride bırakıyor, bu da yaşam standartları ve kentsel yapıların etkisini yansıtıyor. Avrupa Enerji Düzenleyicileri Konseyi’nin (CEER) 2022 Elektrik ve Gaz Tedarik Sürekliliği Karşılaştırma Raporu’na göre, Türkiye’nin 2018’deki kullanıcı sayısı 43.642.947 iken, 2023’te bu sayı 49.746.565’e ulaştı. Dağıtım performansını değerlendirmede kullanılan SAIDI (kullanıcı başına ortalama kesinti süresi) ve SAIFI (kullanıcı başına ortalama kesinti sıklığı) göstergeleri, Türkiye’nin Avrupa ülkeleriyle karşılaştırılabilir veriler sunduğunu gösteriyor. CEER raporunda, Türkiye ile aynı kriterlerle hesaplama yapan ülkelerle karşılaştırmalı grafikler yer alıyor.

TEDAŞ’ın raporu, Türkiye’nin elektrik sektörünün hem hacim hem de altyapı açısından büyük bir dönüşüm geçirdiğini ortaya koyuyor. Sanayi liderliğinde artan tüketim, modernize edilen şebeke, yüzde 100 köy elektrifikasyonu ve Avrupa ile uyumlu teknik standartlar, Türkiye’nin enerji altyapısındaki başarısını yansıtıyor. TEDAŞ, kamu iktisadi teşebbüsü olarak sektörü düzenlemeye, enerji verimliliğini artırmaya ve arz güvenilirliğini sağlamaya devam ediyor.