YEKDEM’de yeni fiyatlar ve yeni dönem yatırımları nasıl etkileyecek?

ÖZEL ANALİZ

Yenilenebilir enerji yatırımcılarının uzun süredir merakla beklediği yeni YEKDEM modeli kapsamında uygulanacak fiyatlar ve eskalasyon formülüne ilişkin karar 30 Ocak tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Petroturk.com 1 Temmuz 2021 tarihinden uygulanmaya başlayacak ve 01.07.2021 ve 31.12.2025 tarihleri arasında işletmeye girecek yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisleri için uygulanacak yeni YEKDEM modeli kapsamında belirlenen fiyatlar ve eskalasyon formülünü analiz etti.

Yeni YEKDEM fiyatları sonrası sektördeki yatırımcılar, açıklanan rakamlardan memnun olmadıklarını ve önümüzdeki dönemde yeni yatırımların finansmanında yaşanacak zorluklar nedeniyle yatırımlarda düşüş yaşanacağını belirtiyor. Kamu tarafı ise son yıllarda dünyada düşen yenilenebilir enerji yatırım maliyetlerini de dikkate alarak hazırladığı yeni modeldeki fiyat ve parametrelerin yatırım yapılabilir seviyelerde olduğunu ve yatırımcıların kısa sürede bu modele uyum sağlayacaklarının beklendiğini ifade ediyor. 

1.7.2021 Tarihinden 31.12.2025 Tarihine Kadar İşletmeye Girecek YEK Belgeli Yenilenebilir Enerji Kaynaklarına Dayalı Elektrik Üretim Tesisleri İçin Uygulanacak Fiyatlar ve Süreler ile Fiyatların Güncellenmesine İlişkin Ekli Kararın Yürürlüğe Konulmasına Dair 29 Ocak 2021 tarihli ve 3453 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı 30 Ocak’ta Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi.  

2011 sonrası Türkiye’de yenilenebilir enerji yatırımlarının ve elektrik üretiminde yenilenebilir enerji kaynaklarının hızlı bir artış göstermesinde önemli rol oynayan Yenilenebilir Enerji Kaynakları Destekleme Mekanizması (YEKDEM) 31 Aralık 2020 tarihi itibariyle sona ermesine rağmen Covid-19 pandemisi nedeniyle yaşanan gecikme ve sorunlardan ötürü “mücbir sebep” kaynaklı olarak 18 Eylül 2020 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanan Cumhurbaşkanı kararı ile 1 Ocak 2021-30 Haziran 2021 tarihleri arasında işletmeye girecek santraller için 6 aylığına uzatılmıştı.

BELİRSİZLİK ORTADAN KALKTI

Yenilenebilir enerji yatırımcıları her ne kadar 6 aylık süre uzatımından büyük memnuniyet duysalar da yeni YEKDEM mekanizmasının 31 Haziran 2021 tarihinden sonrasına ilişkin detaylar ve modelin açıklanmaması yatırımcılar açısından önemli bir belirsizlik yaratıyordu. 30 Ocak’ta açıklanan yeni YEKDEM modeli ve fiyatlar yatırımcıların beklentilerinin altında kalarak hayal kırıklığı yaşatmış olsa da sektör önemli bir belirsizliğin ortadan kalkmasından memnun.

YEK BEDELİ TÜRK LİRASI OLDU

2 Aralık 2020 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Elektrik Piyasası Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” ile Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun’da değişiklik yapılmış ve bu değişiklikle YEK bedelinin Türk Lirası olarak belirlenmesi kesinleşmişti.

Söz konusu Kanun değişikliği ile 30 Haziran 2021 tarihinden sonra işletmeye girecek yerli aksam kullanan, YEK belgeli üretim tesisleri ile tüketim tesisinin ihtiyacını karşılamaya yönelik kurulacak lisanssız üretim tesisleri için yerli katkı fiyatları, bu fiyatların güncellenmesi, uygulanacak süre ve uygulamaya ilişkin konuların Cumhurbaşkanı kararıyla belirlenmesi yasalaşmıştı.

DESTEKLER KİLOVATSAAT BAŞINA 32 VE 54 KURUŞ ARASINDA DEĞİŞİYOR

1 Temmuz 2021’den 31 Aralık 2025’e kadar işletmeye girecek YEK belgeli üretim tesisleri için uygulanacak YEKDEM fiyatı, kilovatsaat başına hidroelektrik santralleri için 40 kuruş, rüzgar ve güneş enerjisi santralleri için 32 kuruş, jeotermal enerji santralleri için 54 kuruş olarak belirlendi.

BİYOKÜTLE SANTRALLERİ ÜÇ GRUBA AYRILDI

Biyokütle santralleri 3 farklı gruba ayrılarak farklı fiyatlandırmaya gidildi. Buna göre ilk grupta yer alan çöp gazı veya atık lastiklerin işlenmesi sonucu ortaya çıkan yan ürünlerden elde edilen kaynaklar için 32 kuruş, ikinci grupta yer alan biyometanizasyon için 54 kuruş ve üçüncü grupta yer alan termal bertaraf için 50 kuruş olarak belirlendi.

Türk lirası cinsinden YEKDEM fiyatı uygulama süresinin 10 yıl olacağı bu tesisler için yerli katkı fiyatının kilovatsaat başına 8 kuruş, yerli katkı uygulama süresinin ise 5 yıl olmasına karar verildi.

EN BÜYÜK DÜŞÜŞ GÜNEŞTE

Petroturk.com tarafından güncel dolar/TL kuru ile yapılan hesaplamalara göre, yeni YEKDEM modeli kapsamında uygulanacak YEKDEM fiyatları dolar cinsinden incelendiğinde en yüksek düşüşün önceki fiyatın yüksek olmasının da etkisiyle GES’lerde olduğu görülüyor. GES’ler için 13,3 USDcent/kWh olan eski YEKDEM fiyatının yeni modelde yüzde 67,1’lik gerileme ile 4,38 USDcent/kWh seviyesine düştüğü görülüyor. YEKDEM fiyatına 1,09 USDcent/kWh yerli katkı fiyatı dahil edilerek hesaplandığında ise GES’ler için YEKDEM fiyatı + yerli katkı fiyatının yüzde 58,9 gerileyerek 5,47 USDcent/kWh seviyesine indiği görülüyor.

Jeotermal santrallerine uygulanacak yeni YEKDEM fiyatı ise dolar cinsinden yüzde 29,6 gerileyerek 7,39 USDcent/kWh seviyesine indi. Yerli katkı fiyatı dahil edilerek hesaplandığında ise JES’ler için YEKDEM fiyatı + yerli katkı fiyatının yüzde 19,2 gerileyerek 8,48 USDcent/kWh seviyesine indiği görülüyor.

EN AZ DÜŞÜŞ HES’LERDE

Yeni YEKDEM modelinde hidroelektrik santrallerine uygulanacak yeni YEKDEM fiyatı dolar cinsinden yüzde 25 gerileyerek 5,47 USDcent/kWh seviyesine indi. Yerli katkı fiyatı dahil edilerek hesaplandığında ise HES’ler için YEKDEM fiyatı + yerli katkı fiyatının yüzde 10 gerileyerek 6,57 USDcent/kWh seviyesine indiği görülüyor. Dolar cinsinden hesaplandığında Yeni YEKDEM fiyatlarında en az düşüşün HES’ler uygulanacak fiyatlarda olduğu görülüyor.

RES’LERDE DÜŞÜŞ YÜZDE 25 OLDU

Rüzgar enerjisi santrallerine uygulanacak yeni YEKDEM fiyatı dolar cinsinden hesaplandığında eski YEKDEM fiyatına göre yüzde 40 gerileyerek 4,38 USDcent/kWh seviyesine geriledi. Yerli katkı fiyatı dahil edilerek hesaplandığında RES’ler için YEKDEM fiyatı + yerli katkı fiyatı yüzde 25,1 gerileyerek 5,47 USDcent/kWh seviyesine düştü.

3 gruba ayrılarak farklılaştırmaya gidilen Biyokütleye santrallerine uygulanacak YEKDEM fiyatları dolar cinsinden hesaplandığında yüzde 48,6 ile 67,1 arasında düşüşler olduğu görülüyor. İlk grupta yer alan Biyokütle santralleri olan YEKDEM fiyatı çöp gazı veya atık lastiklerin işlenmesi sonucu ortaya çıkan yan ürünlerden elde edilen kaynaklar için uygulanacak dolar cinsinden YEKDEM fiyatı yüzde 67,1 gerileyerek 4,38 seviyesine gerilerken YEKDEM fiyatı + yerli katkı fiyatı ise yüzde 58,9 gerileyerek 5,47 USDcent/kWh seviyesine düştü.

İkinci grupta yer alan biyometanizasyon grubundan yer alan santrallerden üretilecek elektrik için uygulanacak dolar cinsinden YEKDEM fiyatı yüzde 44,5 gerileyerek 7,39 seviyesine gerilerken YEKDEM fiyatı + yerli katkı fiyatı ise yüzde 36,2 gerileyerek 8,48 USDcent/kWh seviyesine indi.

Üçüncü grupta yer alan termal bertaraf kaynaklı biyokütle santrallerinden üretilecek elektrik için uygulanacak dolar cinsinden YEKDEM fiyatı yüzde 48,6 gerileyerek 6,84 seviyesine gerilerken YEKDEM fiyatı + yerli katkı fiyatı ise yüzde 40,3 gerileyerek 7,93 USDcent/kWh seviyesine indi.

ESKALASYON İÇİN HİBRİT METODOLOJİ TERCİH EDİLDİ

Yeni YEKDEM modelinin fiyatlar kadar üzerinde en çok konuşulan ve beklenen bir diğer bileşeni olan eskalasyon formülünde ise tercihin hibrit metodolojiden yana kullanıldığı görülüyor. Hibrit olarak nitelenen metodoloji ile eskalasyon formülünde TÜFE ve ÜFE’den oluşan enflasyon oranları ile Euro ve Dolar’dan oluşan döviz kuru oranları belli ağırlıklarda formülde yer alıyor.

ESKALASYON FORMÜLÜNDE TÜFE VE ÜFE’NİN AĞIRLIĞI YÜZDE 52, EURO VE DOLAR KURUNUN AĞIRLIĞI İSE YÜZDE 48 OLDU

Yeni YEKDEM modelinde çeyrek dönemler için yapılacak fiyat eskalasyonu yani bir diğer ifadeyle fiyat güncellemesi için tercih edilen hibrit metodolojisiyle birlikte eskalasyon formülünde TÜFE ve ÜFE’den oluşan enflasyon oranının ağırlığı yüzde 52 olarak belirlendi. Euro/TL ve Dolar/TL kurlarından oluşan döviz kurunun formüldeki ağırlığı ise yüzde 48 olarak belirlendi. Yüzde 48’lik oran yatırımcıların finansman süreçlerinde kısmi olarak daha uygun fiyatlı finansman sağlanmasına ve kur artışlarından daha az etkilenmesine imkan sağlaması bekleniyor. Kalan yüzde 52’lik kısmın ise yüksek faizler nedeniyle yatırımların finansman maliyetlerinde artışa neden olması bekleniyor.

FİYATLAR ÜÇ AYDA BİR GÜNCELENECEK: İLK GÜNCELLEME NİSAN’DA

Yeni YEKDEM modeli kapsamında söz konusu dönemde işletmeye girecek YEK belgeli üretim tesisleri için belirlenen YEKDEM fiyatları, 1 Ocak 2021’den itibaren başlamak ve kaynak bazında olmak üzere üçer aylık dönemler halinde ve ilki 1 Nisan 2021’de olmak üzere her yıl Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekim aylarında olmak üzere yılda 4 kez belirlenen eskalasyon formülüne göre güncellenecek.

GÜNCELLENECEK YEKDEM FİYATLARINA ÜST SINIR GELDİ

Yeni YEKDEM modeli kapsamında uygulanacak YEKDEM fiyatlarının güncellenmesinde kaynaklara göre farklı olmak üzere dolar cinsinden üst sınır uygulanacak. Buna göre, YEKDEM fiyatlarının güncellenmesinde dikkate alınacak ve kaynaklara göre değişen üst sınır 5,10 ile 5,60USDcent/kWh arasında değişiyor. Üst sınır uygulaması ile çeyreklik dönemler halinde güncellenecek fiyatların formülde yer alan enflasyon oranları ve kurlardaki değişimler neticesinde dolar cinsinden belirlenen üst sınırı üzerine çıkmaması sağlanmış olacak.

Söz konusu üst sınır HES’ler için 6,40 USDcent/kWh, RES’ler ve GES’ler için 5,10 USDcent/kWh, JES’ler için 8,60 USDcent/kWh ve biyokütleye dayalı üretim tesislerinde çöp gazı veya atık lastiklerin işlenmesi sonucu ortaya çıkan yan ürünlerden elde edilen kaynaklar için 5,10 USDcent/kWh, biyometanizasyon için 8,60 USDcent/kWh, termal bertaraf için 8 USDcent/kWh olarak uygulanacak.

YEKDEM Fiyatlarının Güncellenmesinde Dikkate Alınacak Üst Sınır

FİNANSMAN MALİYETLERİNDE ARTIŞ BEKLENİYOR

01.07.2021 ve 31.12.2025 tarihleri arasında işletmeye girecek yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisleri için açıklanan yeni YEKDEM ve yerli katkı payı fiyatlarının yatırımcıların beklentilerini karşılamadığı görülüyor. Yeni fiyatların Türk lirası üzerinden, önceki modelin oldukça altında belirlenmesi ve eskalasyon formülünde döviz kuru ağırlığının yüzde 50’nin altında kalması sektörde hayal kırıklığı yaratırken son 10 yılda yenilenebilir enerji kaynakları için seviyelendirilmiş elektrik maliyetinin yani LCOE (Levelized Cost of Electricity) ciddi düşüş göstermesi ve düşen yatırım maliyetleri neticesinde YEKDEM fiyatlarının düşürülmesinin olağan bir gelişme olduğu konusunda ise sektörde genel bir mutabakat var.

Yatırımcıların itirazlarının temelinde ise fiyatların TL’ye dönmesi ve eskalasyon formülünde döviz kuru ağırlığının düşük belirlenmesi yatıyor. Türkiye’de yenilenebilir enerji yatırımcılarının yurtdışındaki diğer benzer projelere göre 4-5 puan daha yüksek faizle borçlandığını ve bunun da proje maliyetlerini arttıran önemli bir unsur olduğu vurgulanıyor.

Mevcut uluslararası ve yurtiçi ekonomik konjonktür dikkate alındığında yeni modelde yer alan fiyatlar ve koşullarla yatırımcıların hem finansman bulma konusunda ciddi zorluklar yaşayacağı ve eski seviyelerin de üzerinde daha yüksek proje finansman maliyetlerine katlanmak zorunda kalacakları hem de finansman anlaşmalarının daha kısa süreli olacağı ifade ediliyor. Bankacılar ise şirketlerden daha yüksek oranda öz sermaye koymalarını isteyeceklerine dikkati çekiyor. Bu ise daha küçük ölçekli yenilenebilir enerji yatırımcılarının finansman bulma konusunda zorluk yaşamalarına neden olabilir. Yurtdışından borçlanan yatırımcılar ise finansman sağlayıcı kurumların kur riskine karşı hedge yapma zorunluluğu getirmesi nedeniyle bundan kaynaklanan ilave maliyetlere de katlanmak zorunda kalacak.

YATIRIMLARDA DÜŞÜŞE YOL AÇABİLİR

Sektör kaynakları ve bankacılar proje finansmanında yaşanması beklenen zorluk ve artan maliyetlerinin önümüzdeki birkaç yıl içinde yenilenebilir yatırımlarında düşüşe yol açabileceğine dikkati çekiyor. Yeni dönemde sektörün dikkat etmesi gereken en önemli noktalar proje finansman yapılarının ve proje geliştirme süreçlerinin çok iyi kurgulanması olacak. Sektörün fizibıl, kapasite faktörü yüksek, izin süreçleri açısından daha sorunsuz, az riskli ve yüksek getirili projelere odaklanması bekleniyor. Benzer şekilde yatırımcıların bankalarla yürütecekleri proje finansman süreçleri de büyük önem kazanacak. Yatırımcıların, kredi sağlayıcılara çok iyi hazırlanmış proje fizibilite raporları ile giderek ikna etmeleri ve sonrasında faiz oranları, geri ödeme süreleri, öz sermaye oranları konularında sıkı pazarlıklar yapmaları gerekecek. 

Açıklanan yeni YEKDEM fiyatları ve model kurgusu sonrası yatırımcılar önümüzdeki süreçte hayata geçirilecek yeni projelerin olumsuz etkilenmemesi ve yatırımların azalmaması için kamudan bazı iyileştirmeler istiyor. Yeni YEKDEM fiyatlarının önümüzdeki Temmuz ayından itibaren uygulanmaya başlayacak olması nedeniyle aradaki sürede Türkiye ve global ekonomik koşulların proje finansman maliyetleri üzerindeki etkilerin izlenmesi, açıklanan modelin sektördeki paydaşlarla birlikte yeniden gözden geçirilerek taleplerin dinlenmesi ve bunların sonucuna göre bazı olası iyileştirmeler için kapının açık bırakılması gerektiği belirtiliyor.

KAMUDA YATIRIMCILARIN YENİ MODELE UYUM SAĞLAYACAĞI VE RİSK İŞTAHININ ARTACAĞI BEKLENTİSİ HAKİM

Kamu tarafı ise son yıllarda dünyada düşen yenilenebilir enerji yatırım maliyetlerini de dikkate alarak hazırladığı yeni modeldeki fiyat ve parametrelerin yatırım yapılabilir seviyelerde olduğunu ve yatırımcıların kısa sürede bu modele uyum sağlayacaklarının beklendiğini ifade ediyor.  Yenilenebilir enerji maliyetlerinde düşüş trendinin devam etmesinin beklendiği ve uzun vadede bu düşüşün yatırımların finansmanı kolaylaştıracağı belirtilirken Türkiye ekonomisine yönelik beklentilerdeki iyileşme, TL’deki değer artışı ve risk primlerinde beklenen düşüşün yatırımcılar ile finansman sağlayıcıların yeni yatırımlar için risk iştihanı artırması bekleniyor.

SEKTÖRÜN ÖNERİLERİ

Açıklanan yeni YEKDEM modeli sonrası yatırımların sekteye uğramaması ve finansman konusunda yaşanması beklenen sıkıntıların giderilmesi için sektör tarafından gündeme getirilen önerilerin bazılarını şu şekilde:

• Yerli üretime verilecek teşvikin 5 yıl yerine 10 yıla çıkartılması. Sona erecek bir önceki YEKDEM modelinde yerli imalat için verilen teşvik fiyatı baz fiyatın yüzde 50’sine kadar çıkarken yeni modelde ise bu desteklerin önemli oranda düşürülerek yüzde 14,8 ile yüzde 25 arasında değişen oranlara çekildiği görülüyor.
• Şebekenin kapasite ihtiyacı duyduğu noktalarda Avrupa’da örnekleri bulunan “Kapasite İhaleleri” yapılabilir. Böyle bir ek kaynak belirli projeleri fizibıl hale getirebilir.
• Özelikle RES ve GES için tek seferde belirlenen bir fiyat yerine, ülkenin ihtiyaç ve stratejilerine göre yatırımın başlama yılını baz alan ve her yıl kaynak bazında YEK fiyatları açıklanması.
• YEKDEM fiyat eskalasyon formülündeki yüzde 52 ağırlığa sahip enflasyon sepeti yerine daha kolay finanse edilebilir bir yönteme bağlanması ya da döviz kurlarının yüzde 48 olan ağırlığının artırılması.
• YEKDEM Fiyatlarının güncellenmesinde dikkate alınacak üst sınır uygulamasının getirdiği riskler nedeniyle maliyetlerdeki artışa karşı koruma sağlayacak düzenlemelerin yapılması.
• Bundan sonra düzenlenecek yarışmalarda projelerin tamamlanması için süre şartı getirilmesi.
• Yenilebilir enerji yatırımcılarının yatırım süreçlerinde karşılaştıkları bürokratik sorunlar ve izin süreçlerindeki tıkanıklıkların giderilmesi için bürokratik süreçlerin azaltılması ve yatırım sürelerindeki uzamaların ortadan kaldırılması.
• Yatırımcıların finansmanda yaşadıkları ve yaşayacakları zorluklara karşı uzun vadeli ve uygun faizli kaynakların yaratılması.
• Hedge ve ilave yüksek faizin finansman maliyetlerini artırıcı etkilerinin giderilmesi için destek sağlanması.
• Düşük kapasite faktörüne sahip projelerin yapılabilirliğini sağlamak için kapasite düşük projelere ilave destek sağlanması.
• Özellikle jeotermal yatırımlarının kendine has riskleri nedeniyle işleyiş ve maliyet ile enerjideki önemi de göz önüne alındığında, petrol aramalarında olduğu gibi jeotermal kaynak aramalarında kullanılan akaryakıta ve bu akaryakıt için sağlanan KDV ve ÖTV istisnasının jeotermal sondajlar için de sağlanması.
• Hibrit projelerin yapılabilirliğini artırarak projeleri fizıbıl hale getirmek için bu konudaki mevzuattan kaynaklı sorunların çözümü.