Gözler Vadeli Elektrik Piyasası’nda
Elektrik piyasasının uzun süredir gündeminde olan ve sektör tarafından merakla beklenen Vadeli Elektrik Piyasası’nın (VEP) hazırlık ve mevzuat çalışmaları hızla devam ediyor.
Gas&Power, EPİAŞ Genel Müdürü Ahmet Türkoğlu’na 2020 yılında açılması planlanan VEP’teki son durumu ve devam eden çalışmaları sordu. ETD Başkanı Burak Kuyan ve EÜD Başkanı Cem Aşık ise özel sektörün VEP’ten beklentileri ile kuruluş çalışmalarına ilişkin görüş ve önerilerini Gas&Power okurları için değerlendirdi.
EPİAŞ Genel Müdürü Ahmet Türkoğlu:
2020 YILI İÇERİSİNDE VADELİ ELEKTRİK PİYASASININ İŞLEME AÇILMASINI PLANLIYORUZ
Bilindiği üzere Türkiye elektrik piyasasında piyasa katılımcıları spot elektrik ticaretini EPİAŞ tarafından işletilen Gün Öncesi ve Gün İçi Piyasasında, vadeli elektrik ticaretini ise Borsa İstanbul bünyesindeki Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nda işlem gören Baz Yük Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleriyle (nakdi uzlaşılı) ve tezgah üstü piyasada ikili anlaşmalarla yapıyorlar.
SÜREÇ ÖZELLİKLE PİYASANIN TALEBİ İLE ŞEKİLLENDİ
Vadeli Elektrik Piyasası’nın kuruluşuna yönelik çalışmalarımız vardı ancak bu süreç özellikle piyasanın talebi ile şekillendi. Kısaca bu durumları hatırlatmak isterim.
2018 yılı Ağustos ayında tezgah üstü piyasada gerçekleşen ikili anlaşma fesihleri sebebi ile piyasa katılımcılarının tezgah üstü piyasaya olan güveni zedelendi. Mevcut sorunların yanı sıra güven eksikliği sebebiyle de tezgah üstü piyasada bir aydan uzun süre işlem gerçekleşmedi. Bu süreçte tezgah üstü piyasada ticaret yapma imkânı bulamayan piyasa katılımcıları ileri tarihli fiziksel teslimatlı elektrik ticareti yapabilecekleri, merkezi karşı taraf hizmeti sunan organize bir piyasaya ihtiyaç duyduklarını sıklıkla dile getirdiler. EPİAŞ’ın böyle bir piyasa kurmasını istediler.
DÜNYADAKİ BENZER ÖRNEKLERİ YERİNDE GÖRDÜK
Bu ihtiyaç ve beklentiler doğrultusunda 2018 yılı içerisinde vadeli elektrik piyasasının kurulmasına yönelik olarak araştırma ve iş geliştirme çalışmalarına başladık. Vadeli Elektrik Piyasası’nın (VEP) kurulmasına yönelik olarak başta Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, EPDK ve SPK olmak üzere, Borsa İstanbul Anonim Şirketi ve Takasbank ile söz konusu piyasanın kurulmasına yönelik ortak çalışmalar yürüttük.
Aynı zamanda dünyadaki benzer örnekleri hem inceledik hem de yerinde görme fırsatı bulduk.
Bu süreçte gün öncesi ve gün içi piyasalarının yanında fiziksel teslimatlı elektrik piyasasını da işleten İtalyan piyasa operatörü GME’yi 2018 yılında ziyaret ettik. IPA’nın Enerji Piyasalarının Geliştirilmesi Projesi kapsamında gerçekleştirdiğimiz saha ziyaretinde fiziksel teslimatlı elektrik piyasası operasyonları hakkında bilgi aldık.
İş geliştirme çalışmaları ile eş zamanlı olarak EPİAŞ’ın ileri tarihli fiziksel teslimat gerektiren elektrik piyasalarını işletebilmesinin önünü açmak üzere 6446 sayılı kanunda 18.01.2019 tarihli ve 7162 sayılı Kanunla yapılan değişiklik ile EPİAŞ’ın Vadeli Elektrik Piyasasını açıp işletebilmesi için gerekli yetki alınmış oldu.
2019 yılında piyasa tasarımını olgunlaştırdıktan sonra mevzuat çalışmalarına başladık. Bu süreçte geliştirdiğimiz piyasa tasarımının bağımsız bir kurum tarafından değerlendirilmesi gündeme geldi. Hâlihazırda işlettiği nakit uzlaşmalı ve geçmişte işlettiği fiziksel teslimatlı vadeli elektrik sözleşmelerindeki deneyiminden dolayı European Energy Exchange’ten (EEX) danışmanlık alınmasına karar verildi. Mart ayında EEX’in merkezi Leipzig’te gerçekleştirdiğimiz iki günlük çalışma toplantısında EEX’in değerlendirmesini almak üzere EPİAŞ’ın geliştirdiği piyasa tasarımını aktardık. EEX’in piyasa operasyonları, ECC’nin finansal risk ve teminat yönetimi hakkında ayrıntılı bilgi aldık. EEX, EPİAŞ’ın geliştirdiği Vadeli Elektrik Piyasası hakkında değerlendirme raporunu Temmuz ayında tamamlayarak Şirketimize iletti. Raporda, açılacak olan piyasanın EPİAŞ bünyesinde kurulmasının operasyonel prosedürler, karşı taraf yönetimi ve teminat yönetimi açısından piyasa katılımcılarına verimlilik artışı sağlayacağı vurgulanmakta, piyasa tasarımı ile ilgili önemli bir değişiklik önerisi bulunmamakla birlikte sistemin geliştirilmesine yönelik tavsiyeler yer almaktadır.
İş geliştirme süreci boyunca sektörün ihtiyaçlarını anlayarak daha etkin bir piyasa tasarımı geliştirebilmek için piyasa katılımcıları ile toplantılar düzenledik. Toplantılarda piyasa katılımcılarının piyasa tasarımı hakkındaki görüşleri aldık ve piyasanın ihtiyaçları doğrultusunda geliştirmeler yaptık. Nisan ayında EPDK, ETD, EÜD, ELDER ve bazı dağıtım şirketi temsilcilerinin katılımı ile VEP Çalıştayı düzenledik. 4. Enerji Ticareti ve Tedariği Zirvesinde VEP hakkında bilgilendirme yaptık. 5. Şeffaflık Çalıştayında da son güncellemeleri içeren VEP sunumu ile piyasa katılımcılarına piyasa tasarımı aktarıldı.
EPDK İLE MEVZUAT ÇALIŞMALARI DEVAM EDİYOR
EPDK ile Mart ayında başladığımız mevzuat çalışmalarına devam ediyoruz. 02 Şubat 2020 tarihli ve 31027 sayılı Resmi Gazete’de “Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ve “Vadeli Elektrik Piyasası İşletimine İlişkin Usul ve Esaslar” hakkındaki 05 Aralık 2019 tarih ve 8965-2 sayılı Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu Kararı yayımlanmıştır.
SİMÜLASYON SÜRECİNİN ARDINDAN 2020 YILI İÇİNDE VEP’İN İŞLEME AÇILMASINI PLANLIYORUZ
Haziran ayı itibariyle analiz çalışmaları başlayan projenin, yazılım ve test süreçlerinin tamamlanarak VEP simülasyonunun piyasa katılımcılarına 2020 yılı içerisinde açılması hedefleniyor. Simülasyon sürecinin ardından yine 2020 yılı içerisinde Vadeli Elektrik Piyasasının işleme açılmasını planlıyoruz.
OTC İLE VEP ARASINDA BİRBİRİNİ BESLEYEN BİR İLİŞKİ OLACAĞINI DÜŞÜNÜYORUZ
VEP ile VİOP’u birbirine rakip olarak değil birbirini tamamlayan ve destekleyen iki ayrı piyasa olarak görüyoruz. Piyasa katılımcılarına fiyat riskinden korunma ve vadeli ticaret için yeni bir platform sağlanmasının yararlı olacağını düşünüyoruz. VEP’te yer alan özel işlem bildirimi özelliğinin piyasa katılımcıları tarafından yoğun bir şekilde kullanılacağını bekliyoruz. Bu özellik ile piyasa katılımcıları tezgah üstü piyasada yaptıkları ticaretlerinden doğan pozisyonları EPİAŞ’a teminatı ile kaydettirebilecek ve kaydedilen pozisyonlar VEP’te ters işlem yaparak kapatılabilecek. Bu bakımdan da tezgah üstü piyasa ile Vadeli Elektrik Piyasası arasında birbirini besleyen bir ilişki olacağını düşünüyoruz.
EÜD Başkanı Cem Aşık:
VEP PİYASA OYUNCULARININ RİSKLERİ VE MALİYETLERİ YÖNETMESİ İÇİN YENİ BİR KAPI AÇACAK
EPİAŞ’ın bünyesinde oluşturulma aşamasında olan Vadeli Elektrik Piyasaları (VEP) fiziksel teslimatlı elektrik ticareti alanında piyasa oyuncularının önüne risklerini ve maliyetlerini yönetmek için yeni bir kapı açacak; elektrik ticaretini arttırmak için ise yeni fırsatlar sunacaktır. Elektrik üreticileri açısından baktığımızda, ileri vadeli üretimin belirli bir yüzdesinin fiyatının sabitlenerek satılması risk yönetimi açısından son derece önemlidir. Şimdiye kadar ağırlıklı olarak tezgah üstü piyasalarda yapılan bu işlem, karşı taraf riskinin olmadığı (ya da diğer bir değişle karşı tarafın hep EPİAŞ olduğu) bir yapı ile çok daha düşük riskle ve güvenilir olarak yapılır hale gelecektir.
AKILLI TEMİNAT YÖNETİMİ SİSTEMİN BAŞARISI İÇİN ÇOK ÖNEMLİ
VEP kontratları uzun dönemleri kapsadığı için gereken teminat miktarları çok yüksek olabilmektedir. Bu da kendi başına bu piyasanın başarısını olumsuz etkileyebilecek bir faktördür. Ancak EPİAŞ, VEP dışında, Gün Öncesi, Gün İçi ve Dengeleme Güç Piyasalarının da uzlaştırmasını yapmaktadır. Bir şirketin bazı piyasalarda veriş, bazılarında da alış yönünde pozisyonları olabilmektedir. Bu nedenle öncelikle şirketlerin tüm piyasalardaki pozisyonlarının dikkate alınarak netleştirilmesi önemlidir. Ancak yeterli değildir. Bir sonraki adımda, bir grup altındaki şirketlerin şemsiye bir teminat altında değerlendirilmesi çok faydalı olacaktır.
BÜYÜK TÜKETİCİLER DOĞRUDAN KATILIMCI OLABİLMELİ
Tüketim tarafı EPİAŞ’taki piyasalara tedarikçiler üzerinden, bir nevi vekaleten, katılabilmektedir. Büyük Tüketicilerin EPİAŞ’ta doğrudan katılımcı olmasına izin verilmesi, bu kuruluşların ileriye yönelik olarak maliyetlerini yönetebilmelerine olanak sağlayacaktır. Bu şekilde, örneğin bir sanayi kuruluşu, bir sonraki yıl için elektrik maliyetlerini büyük ölçüde sabitleyebilecek; dolayısıyla uzun dönemde üreteceği mamüllerin maliyetlerindeki belirsizliği azaltabilecektir. Ayrıca büyük tüketicilerin VEP’de doğrudan işlem yapması piyasanın derinliğini arttıracaktır.
YENİ PROJELERİN FİNANSMANINA FAYDALI OLABİLİR
VEP üretici ve tüketicinin buluştuğu, derinliği olan bir piyasa haline geldiğinde buradaki fiyatlar fizibilite için ileriye yönelik referans fiyat niteliği kazanacaktır. Bunun ötesinde buralarda yapılacak uzun vadeli satışlar, finans kuruluşları tarafından fiyat garantili gelir olarak değerlendirilebilir.
DİĞER VADELİ PİYASALARLA SİNERJİ YARATABİLİR
VEP’de işlem hacminin gelişmesinin, ilk bakışta rakip gibi görünen Tezgahüstü Piyasalar (OTC) ve Borsa İstanbul (BİST) Vadeli İşlemler ve Opsiyon Borsasına (ViOP) da pozitif katkısı bulanacağına inanıyorum. Bu piyasalarda da vadeli elektrik işlemleri yapılsa da her piyasanın kendine özgü farklılıkları ve üstünlükleri vardır.
OTC piyasasında kontratlar çok esnek olabilmekte ve ihtiyaca göre şirketler arasında tasarlanabilmektedir. ViOP ise bireysel, ulusal ve uluslararası yatırımcılar, emeklilik fonları gibi katılımcılar için yatırım ortamı sunmaktadır.
ETD Başkanı Burak Kuyan:
VEP’İN EN ÖNEMLİ AVANTAJI KARŞI TARAF RİSKİNİ ORTADAN KALDIRAN BİR ALTERNATİF SUNMASI
Son yıllarda enerji ticareti sektöründe önemli gelişmeler yaşanmakta. Bir yandan şirketler oldukça zorlu bir dönemden geçerken diğer yandan piyasa gelişimine dönük adımların atıldığını görmekteyiz. EPİAŞ tarafından uzun zamandır çalışmaları devam eden Vadeli Elektrik Piyasası (VEP) da bu adımların en önemlilerinden bir tanesi. Öncelikle VEP ile ilgili çalışmaların en başından itibaren gerek EPİAŞ gerekse EPDK tarafından izlenen iletişim, paylaşım ve istişare yöntemini özellikle vurgulamak isterim.
Ticaret piyasasının gelişimi açısından vadeli piyasalardaki hacmin artması; piyasanın derinliği, sağlıklı fiyat sinyali oluşumu, gerek yatırımcıların gerekse tüketici tarafının sektöre ilgisini artırması adına çok önemli. Zira özellikle öngörülebilirliği sağlayacak temel mekanizma vadeli piyasaların sağlıklı ve yüksek hacimli bir şekilde işlemesi, güvenilir piyasa sinyalleri oluşturmasıdır. Bu öngörülebilirlik özellikle son kaynak tedarik tarifesi uygulaması ve düzenlenen tarifeye tabi müşteri portföyünün gittikçe küçülmesi ile birlikte tüketici tarafı için de daha önemli hale gelmekte. Ayrıca toptan satış piyasasının diğer alanları açısından da EPİAŞ tarafından kurulacak olan VEP’in, OTC piyasa ve VİOP için de olumsuz değil tam aksine destekleyici bir unsur olmasını bekliyoruz.
Piyasanın kuruluşu sürecinde gelinen noktada EPDK tarafından Usul ve Esaslar yayınlandı. Piyasanın hedeflenen başlangıç tarihi 1 Aralık 2020 olarak görünüyor. İşleyişe ilişkin kritik önemdeki detaylar için ise EPİAŞ tarafından hazırlanarak yayınlanacak olan Yöntemi bekliyoruz. Bu kapsamda teminat modeli, fiyat belirleme ve temerrüt yönetimi komisyonunun yapısı, piyasa yapıcılık mekanizması, ürün çeşitleri gibi konular piyasanın başarısını etkileyecek en kritik hususlar olarak ön plana çıkıyor.
VEP’in en önemli avantajı karşı taraf riskini ortadan kaldıran bir alternatif sunması olarak düşünülebilir. Ancak bu riskin piyasa işletmecisi tarafından yönetilmesi bir teminat yükümlülüğü ve maliyeti getiriyor. Bu aşamaya kadar gelinen süreçte paylaşılan bilgiler ışığında kurgulanmak istenen piyasanın çift yönlü işlem yaparak açık pozisyon tutmayan katılımcılar için önemli bir sorun olmayacağı, ancak tek taraflı özellikle satış yapan şirketler için teminat yükleri sebebiyle bu şirketler tarafından VEP’e daha temkinli yaklaşılacağı beklenmekte. Özellikle enerji piyasasındaki şirketlerin genel finansal durumu göz önüne alındığında, risklerin hesaplanması ve teminatlandırılması modelinin mümkün olan en optimum yükü doğuracak şekilde son haline getirilmesi piyasada hacmin ve derinliğin oluşabilmesi konusunda sonucu etkileyecek bir beklenti. Bu hususta piyasa katılımcıları için rahatlatıcı olabilecek uygulamalardan en önemlisi ise teminat netleştirme mekanizması olacak. Zıt yönlü işlemler için sadece aynı vade içinde değil vadeler ve hatta vadeli doğal gaz piyasasının da açıldığı noktada ürünler arası teminat netleştirme mümkün olursa, katılımcıların ilgisi ve hacmin artması yönünde çok olumlu olur.
Fiyat, bir piyasa işletiminin en hayati ürünü diyebiliriz. Uzun vadede hacim ve derinliğin oluşması konusunda başarıyı sağlayacak en önemli husus fiyat oluşumunun şeffaflığı ve güvenilirliği. Usul ve Esaslar’da bu hususta en kritik fonksiyonu üstlenecek yapı olarak Fiyat Belirleme ve Temerrüt Yönetimi Komisyonu ön plana çıkmakta. Bu Komisyon’un yapısı ve işleyişi de yine Yöntem’de detaylandırılması beklenen hususlardan birisi. Biz, fiyat oluşumunun şeffaflığı ve güvenilirliği açısından bu Komisyon’da piyasa katılımcılarından da temsilcilerin olmasının yerinde olacağını düşünüyoruz. Yalnızca işleyişin takibi açısından gözlemci statüsünde bir katılım dahi hem Komisyon’un hem de piyasanın güvenilirliği konusunda faydalı bir referans olacaktır.
TEMİNAT YÜKÜ KONUSUNDA PİYASA YAPICILIK ÜSTLENECEK KATILIMCILARA AVANTAJ SAĞLANABİLMELİ
Yeni kurulan bir piyasada hacimlerin oluşması aşamasında piyasa yapıcılığı da çok önemli bir işlev yerine getirebilmekte. Özellikle hacmin sürekliliğini sağlayabilecek katılımcıların piyasada tutulabilmesi için piyasa yapıcılığı görevini üstlenmelerini sağlanmak genellikle olumlu sonuçlar vermekte. Ancak bunun için de ilgili katılımcıları bu yükümlülüğü üstlenmeye teşvik edecek şartlar çok iyi belirlenmeli ve uygulanmalı. Özellikle piyasaya ilgi ve katılım için en hassas noktalardan birisi olarak görülen teminat yükü konusunda piyasa yapıcılık üstelenecek katılımcılara avantaj sağlanabilmesi ilgi çekici olacaktır. Aksi taktirde yine bu aşamaya kadarki süreçte paylaşılmış olan bilgiler ışığında yalnızca piyasa işletim ücreti konusunda sağlanabilecek avantajlar, piyasa yapıcılığı sorumluluğunu üstlenmek için yeterince cazip olmayabilir.
Yine piyasanın oluşumu aşamasında hacmin yükselmesi açısından önemli olacak diğer bir husus da işleme açılacak ürün çeşitleri olacaktır. Özellikle piyasa katılımcılarının mevcut durumda ticarette alışkın oldukları ürünlerden aylık, çeyreklik ve yıllık ürünlerin işleme açılması beklentimiz bulunuyor. Bu konuda temel olarak fiyat oluşum ve teminat yüklerini göz önüne alarak ne kadar fazla ürün alternatifi sunulabilirse o kadar yararlı olur.
Bildiğimiz kadarıyla EPİAŞ tarafından tüm bu kritik hususlarla ilgili temel doküman olacak olan Yöntem taslağı hazırlanmakta. Bu hazırlıklar aşamasında da hem EPİAŞ hem de EPDK tarafında tüm süreçte sergilenen istişareye açık duruşun devam edeceğini düşünüyoruz. Her aşamanın katılımcı şekilde geçilmesinin, en nihayetinde ortaya çıkarılarak görüşe açılacak bir taslak üzerinden kısa bir görüş alış-verişi süreciyle elde edilebilecek sonuçtan çok daha verimli olacağına inanıyoruz.
Son iki yılda elektrik piyasasının gündemini en fazla etkileyen hususların başında doğal gaz piyasasındaki gelişmeler geliyor. Dolayısıyla her iki ürün için vadeli piyasalarda sağlanacak uyum ve eşgüdüm de çok önemli. EPİAŞ tarafından Vadeli Doğal Gaz Piyasası (VGP) çalışmalarının da başladığı bu hazırlık döneminden itibaren her iki piyasanın kurgusunda bu ihtiyaç mutlaka dikkate alınmalı.
Temel olarak bu piyasanın sağlıklı bir şekilde kurulup istenen ve arzulanan seviyelere ulaşması için teminat yapısında daha esnek ve sisteme girecek piyasa oyuncularını zorlamayacak bir yapı olması gerekmektedir. Bu yapı kurulamaz ise özellikle piyasaya likidite kazandıracak üreticilerin bu yapıya dâhil olması kısıtlı olacaktır kanaatindeyiz.