İspanya’da elektrikler neden gitti? Beklenen rapor açıklandı

Mehmet Ekici – İstanbul

28 Nisan 2025’te İspanya’nın tamamında elektrik sistemi çöktü ve ülke genelinde tam bir kesinti yaşandı. Şebeke, birkaç dakika içinde tüm üretim ve iletim kapasitesini kaybederek çalışamaz hâle geldi. Fransa ve Fas bağlantılarının da devre dışı kalmasıyla sistem tamamen izole oldu. Elektrik arzı ülke genelinde durdu, kamu hizmetleri, ulaşım ve iletişim altyapısı geçici olarak devre dışı kaldı. Bu olay, İspanya enerji tarihinde bugüne kadar yaşanan en büyük sistem kesintisi olarak kayda geçti.

İspanya’nın ulusal iletim sistemi işletmecisi Red Eléctrica de España (REE), bu yaşanan geniş kapsamlı elektrik kesintisinin teknik analizini içeren detaylı bir rapor yayınladı. Rapora göre, ülkenin tamamını etkileyen kesinti, görünüşte küçük bir frekans salınımıyla başladı ve birkaç dakika içinde zincirleme etkilerle tüm sistemi çökertti.

Olay günü sabah saatlerinde sistem dengeliydi. Güneş ışınımının artmasıyla birlikte fotovoltaik santraller şebekeye daha fazla üretim sağlamaya başlamıştı. Her şey normal görünürken, öğle saatlerine doğru Badajoz’daki bir fotovoltaik santralde olağandışı bir salınım tespit edildi. Bu 0.6 Hz frekansındaki titreşim, sistemin doğal davranışına aykırıydı ve sistemin tamamına yayılarak voltaj dengesini bozmaya başladı.

REE, bu noktada Fransa’ya olan elektrik ihracatını düşürdü, HVDC hattını sabit modda çalıştırdı ve bazı iletim hatlarını paralel devreye aldı. Ancak sistem beklenen şekilde toparlanmadı. Dakikalar içinde ikinci bir salınım başladı. Bu kez hem yapay hem doğal salınımlar üst üste bindi. Voltaj seviyeleri düşmeye başladı. Konvansiyonel santrallerin yeterince hızlı tepki verememesi, yenilenebilir enerji tesislerinin ise reaktif güç desteği sunamaması nedeniyle sistem hızla dengesizleşti.

2.000 MW ÜRETİM DURDU

Gerilim sorunları giderek belirginleşirken, Granada’daki bir trafonun devreden çıkması zincirleme kopuşu başlattı. Sadece birkaç saniyede Badajoz, Segovia, Huelva, Sevilla ve Cáceres’te bulunan çok sayıda güneş ve rüzgar santrali sistemden ayrıldı. Yaklaşık 2.000 MW’lık üretim kaybı yaşandı. Bu kayıpla birlikte sistemde hem frekans düştü hem de voltaj aşırı yükselmeye başladı.

Bu aşamada otomatik yük atma sistemleri devreye girdi. Pompa istasyonları ve sanayi tesislerinden oluşan 3.000 MW’lık yük bilinçli olarak sistemden çıkarıldı. Ancak bu müdahale sorunu çözmek yerine daha da büyüttü. Yük azaldıkça voltaj daha da yükseldi, bu da yeni santrallerin koruma sistemlerini tetikledi.

BAĞLANTILAR KESİLDİ, SİSTEM YALNIZ KALDI

Çöküş anına doğru Fransa ile olan AC bağlantısı, senkron kaybı nedeniyle otomatik olarak kesildi. Kısa süre sonra Fas ile olan bağlantı da koruma sistemleri nedeniyle devreden çıktı. HVDC hattı hala sabit moddaydı ve düşen frekansa tepki veremiyordu. Sistem izole kaldı. Artık üretim yetersiz, voltaj kontrolsüz, frekans ise çökmek üzereydi.

Son olarak, kalan santraller de devre dışı kaldı ve saat 12.33’te sistem voltajı 1 kV’un altına düştü. Bu, ülke çapında tam bir sistem çöküşü anlamına geliyordu. İspanya’nın tamamı ve Portekiz’in büyük bir kısmı karanlığa gömüldü.

ÇÖKÜŞÜN ARKASINDA NE VARDI?

Red Eléctrica’nın raporunda olayın temel nedenleri şöyle sıralanıyor:

• Zorlanmış frekans salınımının bir PV santralden başlaması
• Voltaj regülasyonu yapması gereken konvansiyonel santrallerin yetersiz müdahalesi
• Yenilenebilir santrallerin sistemde yeterli reaktif güç desteği sağlayamaması
• Koruma sistemlerinin çok hassas eşiklerle erken açma yapması
• HVDC hattının frekans regülasyonuna katkı sunamaması
• Küçük üretim ve öz tüketim tesislerinin şebekeye görünmez kalması

BUNDAN SONRA NE YAPILACAK?

Raporda, benzer bir olayın tekrar yaşanmaması için bir dizi öneri yer alıyor. Bunlar arasında tüm üreticilere dinamik voltaj kontrolü zorunluluğu getirilmesi, sistem koruma eşiklerinin daha toleranslı ve zaman gecikmeli biçimde yapılandırılması, HVDC hatlara frekans kontrol özelliği kazandırılması, dağıtım seviyesindeki gözlem altyapısının genişletilmesi ve trafo merkezlerine PMU cihazları yerleştirilmesi öne çıkıyor.

Ayrıca, 1 MW altı küçük üretim tesislerinin ve öz tüketim sistemlerinin iletim sistemine izlenebilir hale getirilmesi, sistem güvenliği açısından kritik bir adım olarak vurgulanıyor.

YEŞİL DÖNÜŞÜM, SİSTEM GÜVENLİĞİYLE BİRLİKTE YÜRÜMELİ

Uzmanlar tarafından, İspanya’nın yaşadığı bu kesintinin, sadece teknik bir kriz değil; aynı zamanda hızla büyüyen yenilenebilir enerji altyapısının sistem esnekliği olmadan sürdürülemeyeceğini gösteren bir uyarı niteliğinde söyleniyor. Üretimin temiz olması kadar, bu üretimi güvenli şekilde taşıyacak bir sistem mimarisi oluşturmanın da hayati önem taşıdığı belirtiliyor.