Mehmet Akif Deniz “Faturalama ve Domestik Regülatör Ölçüm Sonuçları Değenlendirme Çalışması”nı yayınladı
Zorlu Enerji Gaziantep Kalibrasyon Merkezi Müdürü Mehmet Akif Deniz, “Faturalama ve Domestik Regülatör Ölçüm Sonuçları Değenlendirme Çalışması”adlı makalesini yayınladı.
“Ulusal şebekeden gelen doğal gazın şehir giriş noktaları olan RMS-A istasyonlarında regülatörler vasıtasıyla basıncının düşürüldüğünü ve ölçüldüğünü ve buradaki mekanik sayaç ölçüm hatalarına ilişkin matematiksel yaşlandırmaya daha önceki kısa yazı ve makalemde yer vermiştim. (Deniz, EPB, 2014).
Regülatörler gaz regülasyonlarında kullanılan ve bina içlerinde istenilen bölümlerde doğalgazın basıncının düşürülmesi maksadıyla kullanılan ürünlerdir. Domestik regülatör diye de adlandırılan bu ürünler 4 bar’ dan 21 mbar’ a ya da genelde 300 mbar’ lık basınçtan evsel kullanım değeri olan 21 mbar basınca düşümü için kullanılır.
Doğalgaz Piyasası Dağıtım ve Müşteri Hizmetleri Yönetmeliği
Madde 7 — Faturalandırmaya esas doğal gaz satış miktarlarının hesaplanmasında aşağıdaki usul ve esaslar uygulanır. Sayaçlardan ölçülen hacim değeri, otomatik hacim düzelticisi vasıtasıyla veya düzeltme katsayısı (K) ile çarpılarak düzeltilmiş hacme çevrilir. 300 mbar’ın üzerinde doğal gaz kullanan müşterilerin ölçüm sistemlerinde otomatik hacim düzelticisinin bulunması zorunludur. 300 mbar ve altında otomatik hacim düzelticisi bulunmaması halinde, sayaçtan ölçülür.
Burada,
Md: Düzeltilmiş hacim (m3), ms: Sayaçtan ölçülen hacim, K: Düzeltme katsayısı, P: Ölçüm basıncı (bar), Pa: Aylık olarak şehir giriş veya diğer olçum istasyonuna girilmiş basınç değeri (bara), Pr: Referans Sartlardaki basınç (1,01325 bar), Ps: Sayaç olçum basıncı (barg), T: Pa değerinin alındığı Meteoroloji istasyon müdürlüğünden ilgili şehir için alınmış son on yılın (yoksa ilk ölçümün yapıldığı tarihten itibaren) 75 cm için hesaplanan toprak altı sıcaklık değerlerinin, her tahakkuk dönemi için ayrı ayrı olmak üzere, ortalaması (0K), değerlerinin ortalaması (0K), Tr: Referans Sartlardaki sıcaklık (288,15 0K), Z: Ölçum Sartlarındaki sıkıştırılabilirlik, Zr: Referans Sartlardaki sıkıştırılabilirliktir. Zr / Z (sıkıştırılabilirlik oranı) = 1 olarak alınır.
Aylık olarak şehir giriş istasyonuna girilen basınç değeri için, ilgili şehrin Meteoroloji İstasyon Müdürlüğünden ilgili şehir için alınmış son on yıla ait, yoksa ilk ölçümün yapıldığı tarihten itibaren, ay bazında atmosfer basıncı değerleri ortalaması Dağıtım şirketince temin edilir. Bu değer, dağıtım veya iletim şirketi tarafından diğerinin nezaretinde şehir giriş istasyonuna girilir.
Faturalandırmaya yönelik hesaplamalar yukarıda belirtilmiştir. Burada dağıtım firmasının dikkat etmesi gereken bazı hususlar vardır.
Servis regülatörleri TSE 10624 ve TS EN 10911 standartlarında üretilmekte olup çıkış basıncı tolerans aralığı (ÇBT) değişmektedir. TSE 10624 standardına göre üretilen servis regülatörlerinin doğruluk sınıfları Tablo 1.’ de gösterilmiştir.
Tablo 1. Regülatör Doğruluk Sınıfları
Bu çalışmada çıkış toleransları üzerinden çalışma yapılarak faturalandırmada kullanılan ve temel parametlerden olan İşletme Basıncı (Ps)’ değerinin, dağıtım şirketi sahasında bulunan ve yılın belirli periyotlarında ölçümü alınan regülatör çıkış basıncı gerçek ölçüm sonuçlarının default seçmeli değere göre (0,021 – 0,300 mbar) fark etkisini analiz etmektir. A dağıtım firmasında kış döneminde regülatör yük altında (yüksek akış) çekişi esnasında dijital manometre (basınç ölçer) ile farklı katlarda yapılan basınç ölçüm değerleri verilmiştir. Ölçüm basıncını sağlayan servis regülatörlerinin doğruluk derecesinin çıkış toleransı (ÇT) %10 olduğu bilinmektedir.
Tablo 2. 56 Farklı Noktadan, Servis Regülatörü Saha Ölçüm Değerleri
Dağıtım firmaları için regülatörler ölçümleme açısından önemli bir yer teşkil etmektedir. Bu nedenle analiz öncesi servis regülatörlerinin birbirine uzak veya farklı mahallelerde ve farklı bölge regülatörü istasyonu altında aynı şartlarda ölçüm yapılmasına önem verilmiştir. Her dağıtım bölgesinde değişebilen ancak ortalamada 1 regülatörün konutlarda kullanılan 7-8 adet G4 tipi doğalgaz sayacını ya da Bireysel-Kombili Abonesini beslediği düşünüldüğünde burada ki etkiyi öngörebilmek önemlidir.
Belirtilen basınç ölçüm değerleri; Abonelerin değişken gaz tüketimleri gün ve yıl boyunca değişken olduğu düşüncesiyle gaz akışının yüksek olduğu ve hava sıcaklıklarının Isıtma Gün Derecesi (HDD)’ nin en yüksek olduğu dönem olan Ocak ayı içerisinde yapılmıştır. Yapılan çalışma ile yaklaşık 1.000 m3 doğalgaz tüketimi olan A şehrinde yaşayan yedi ailenin yıllık toplam gaz tüketiminin 1 regülatörden 7000 m3 doğalgaz sağladığı varsayımıyla saha basınç hata oranlarından yola çıkarak olası etkisini/ durumunu öngörmektir.
Bu çalışmanın sonuçlarına bağlı olarak, bir önceki tabloda da görüldüğü üzere faturalamada ki 21 mbar sabitle hesaplanan katsayı ile regülatör hata kaynaklı artış veya azalışın Ps değerindeki etkisinin direkt tüketim hata oranındaki karşılığının diğer değişkenler sabitken görülmeye çalışılmasıdır.
Tablo 3. Basınç ölçümü alınan ölçüm noktalarına ait özellikler
Tablo 3. ‘ de servis regülatörlerinde basınç ölçümü alınan 56 noktanın bulunduğu kat, alınan ölçüm ve kümülatif yüzdeleri bulunmaktadır. Yani; 6.’ ıncı kattan ölçüm alınan ölçüm sayısı 10 olup, 5.’inci kattan ölçüm alınan ölçüm sayısı 12′ dir. 56 ölçüm noktasından %41,1′ i 4. kattan alınmıştır.
Tablo 4. Orta Katlardan Alınan Ölçüm Değerleri Özellikleri
Tablo 4. ‘ de servis regülatörlerinde orta katlardan basınç ölçümü alınan 56 noktanın bulunduğu kat, alınan ölçüm ve kümülatif yüzdeleri bulunmaktadır. Yani; Orta Kat Regülatör ölçüm alınan noktaların özellikleriyle ilgili 56 ayrı noktada regülatörden ölçüm alınmış ve bunlardan, 20 mbar’ da ölçüm alınan nokta sayısı 19 olurken, 19 mbar’ da ölçüm alınan nokta sayısı 5 olmuştur. 56 ölçüm noktasından alınan ölçümlerde %14,3′ ü 22 mbar da ölçüm yaptığı görülmüştür.
Tablo 5. Üst Katlardan Alınan Ölçüm Değerleri Özellikleri
Tablo 5. ‘Üst Kat Regülatör ölçüm alınan noktaların özellikleriyle ilgili 56 ayrı noktada 25-50 m3/h regülatörden ölçüm alınmış ve bunlardan, 20 mbar’ da ölçüm alınan nokta sayısı 22 olurken, 19 mbar’ da ölçüm alınan nokta sayısı 2 olmuştur. 56 ölçüm noktasından alınan ölçümlerde %5,4′ unun 22 mbar da ölçüm yaptığı tespit edilmiştir.
Bu çalışmada A ili ve bölgesinde bina girişlerinde bulunan servis regülatörlerinin sağlamış oldukları basınç ve bu basınçtan kaynaklı dağıtım şirketine yansıması muhtemel olası etki analiz edilmeye çalışılmıştır. Regülatör çıkış basıncının önemi nedeniyle çalışmamızda, sahada mevcut basınç durumunu incelemeye çalışmış ve sonuçları grafiksel olarak gösterilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre kış ayları, regülatör ölçümü için sonucu ortaya koyan en uygun aralıktır. Analiz sonuçlarından biride A ilinde ölçümü alınan regülatör ölçümü sonucun dağıtım şirketine etkisinin sıfır, ihmal edilebilir olmasıdır. Alınan basınç ölçümü %100 doğru kabul edildiği varsayımıyla kat sayısı arttıkça üst kattan alınan ölçüm değerinin 10. Kat için %0,1 mbar/metre (binde bir) arttığı görülmüştür. (ihmal edilebilir)
Konuyla ilgili standarda göre de TS 7363 yükseklik farkından doğan basınç farkı, 0,049 mbar/metre olarak geçmektedir.
Grafik 1. Birim Dikey Yükseliş (Saha Uygulama Sonuçları)
Ölçümün bilinçli olarak kış döneminde alınmış olması nedeniyle kış ayı için her 1 mbar’ da ki artış ya da azalışın faturalamada ki basınç düzeltme katsayısına (k) etkisi ise 1000 m3 için 1 m3 diyebiliriz.
Bu çalışmanın amacı, gaz dağıtım şirketlerinin gaz ölçümleme noktasında ya da balans kontrollerinin sağlanması noktasında yol göstermek, ilgili hususları kontrol altında tutmaya yönelik analizlere bakış açısı getirmektir. Çalışmada alınan ölçümlerin doğruluğu ve ölçüm alınan regülatör sayısı çalışmanın doğruluğunu önemli derecede etkileyecektir.
Not: Bu değerlendirme çalışmasında herhangi bir marka söz konusu değildir. Veri kümesi kısıtları ve rastlantısal varsayımlar göz önünde bulundurulmalıdır.”