Sırbistan’ın ‘kış sigortası’: Günlük bir milyon m³ Azeri gazı

Deniz Yaşayan – İstanbul / Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandr Vucic, Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de düzenlenen COP29 zirvesinin ardından önemli açıklamalarda bulundu. Zirve kapsamında Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile bir araya geldiğini belirten Vucic, görüşmelerde doğal gaz santrali inşası konusunu ele aldıklarını ifade etti. Vucic, “Enerji alanındaki iş birliğini görüştük. Sırbistan’ın güneyinde, özellikle Niş bölgesinde elektrik tedarikiyle ilgili yaşadığımız sorunları çözmek için bir gaz santrali inşa etmeyi planlıyoruz. Bu projeyi Azerbaycan ile birlikte gerçekleştirmek istiyoruz. Böylece Sırbistan’ın enerji tedarikini önümüzdeki 12 yıl boyunca güvence altına alabiliriz” dedi.

Azerbaycan ile çeşitli alanlarda yakın iş birliği içinde olduklarını vurgulayan Vucic, “Gaz santrali inşa etmek bizim için hayati bir önem taşıyor. Azerbaycan ise doğal gaz kaynakları açısından oldukça zengin bir ülke” ifadelerini kullandı.

“EKONOMİK İLİŞKİLER KARŞILIKLI GÜVENLE SÜRÜYOR” 

Azerbaycan ve Sırbistan heyetleri arasında, enerji iş birliğinin geliştirilmesi başta olmak üzere ekonomik ilişkilerin güçlendirilmesine yönelik önemli temaslar gerçekleştirildi. Azerbaycan Ekonomi Bakan Yardımcısı Anar Akhundov liderliğindeki bir heyet, Sırbistan’a düzenlediği ziyaret kapsamında Belgrad’da Sırbistan Madencilik ve Enerji Bakanı Dubravka Dedovic Handanovic’le bir araya geldi. Sırbistan Madencilik ve Enerji Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada, toplantıya SOCAR temsilcilerinin yanı sıra ilgili Sırp devlet şirketlerinin temsilcilerinin de katıldığı belirtildi. Açıklamada, “Azerbaycan’ın, Sırbistan dahil olmak üzere Avrupa’nın enerji güvenliğini sağlamada kilit bir rol oynadığı ifade edildi. İki ülke arasındaki ekonomik ilişkiler, karşılıklı saygı ve güven temelinde gelişmeye devam ediyor. Enerji sektörü, bu ilişkileri daha da güçlendiren önemli bir alan olarak öne çıkıyor. Görüşmelerde, Sırbistan’ın Niş kenti yakınlarında ortak bir gaz santrali inşa etme olasılığı gibi projeler üzerinde duruldu” ifadelerine yer verildi.

Bunun yanı sıra, Azerbaycan Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov, Belgrad’a gerçekleştirdiği çalışma ziyareti sırasında Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandr Vucic tarafından kabul edildi. Görüşmede, Azerbaycan ve Sırbistan arasındaki güçlü stratejik ortaklık bir kez daha vurgulanırken, üst düzey karşılıklı ziyaretlerin ilişkilerin derinleştirilmesindeki önemi dile getirildi. Cumhurbaşkanı Vucic, Azerbaycan’ın BM İklim Değişikliği Konferansı’na (COP29) başarılı bir şekilde ev sahipliği yapmasından dolayı tebriklerini iletti ve etkinlik sırasında Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’le gerçekleştirdiği görüşmeyi değerlendirdi. Bayramov ve Vucic, iki ülke arasındaki ortak çıkar alanlarını ve bölgesel konuları içeren geniş bir yelpazede fikir alışverişinde bulundu.

“ORTA AVRUPA’DAKİ ‘TRANSİT’ KONUMUMUZ GÜÇLENİYOR” 

Takip eden günlerde, Sırp devlet enerji şirketi Srbijagas ve SOCAR arasında imzalanan yeni bir sözleşmeyle birlikte Sırbistan’a 1 Kasım 2024’ten 1 Nisan 2025’e kadar günlük 1 milyon metreküp ekstra gaz sağlanacağı açıklandı. Sırbistan Enerji Bakanı Dubravka Djedovic Handanovic bir basın açıklamasında, anlaşmanın Sırbistan’a önümüzdeki kış aylarında gaz tedarikinde ek güvenlik sağladığını söyledi. Azerbaycan Enerji Bakanı Perviz Şahbazov ve Handanovic ayrıca yeşil enerji iş birliği konusunda da bir mutabakat zaptı imzaladı. Kasım 2023’te Sırbistan ve Azerbaycan, 2024’ten itibaren Sırbistan’a yılda yaklaşık 400 milyon metreküp gaz teslim etmek için Bakü’de bir anlaşma imzalamıştı. Sırbistan o zaman Azerbaycan’ın 2024’ten 2026’ya kadar yılda 400 milyon metreküpe kadar ve bundan sonra her yıl bir milyar metreküp gaz teslim etmesi gerektiğini belirtmişti.

Ek olarak Sırbistan Enerji ve Madenler Bakanı Dubravka Djedovic Handanovic’in Bakü’ye yaptığı ziyaret sırasında imzalanan anlaşmayla da 2026’dan itibaren Sırbistan’ın Azerbaycan’dan her yıl milyarlarca metreküp gaz ithal edebileceği güvencesi sağlandı. Handanovic, bu ikili anlaşma için “Enerji tedarik kaynaklarını çeşitlendirme hedefimize ulaşırken Orta Avrupa’ya gaz tedariki için transit ülke konumumuzu güçlendiriyoruz” derken, anlaşmanın yürürlüğe girmesinin de Sırbistan ve Bulgaristan arasındaki boru hattında bir bölümün inşasına bağlı olduğunu söyledi.

“SIRBİSTAN SERA GAZI EMİSYONLARINI AZALTABİLECEK” 

Eski EPS İcra Direktörü Dragan Vlaisavljevic

Azerbaycan’la gaz iş birliğine ilişkin Gas&Power’a konuşan Sırbistan’ın ulusal elektrik şirketi Elektroprivreda Srbije’nin (EPS) eski Yönetim Kurulu Üyesi ve İcra Direktörü Dragan Vlaisavljevic, “Enerji sektörünün karbondan arındırılması, Sırbistan için önümüzdeki 25 yıl içinde çok önemli. 1 Ocak 2026’dan itibaren Avrupa Birliği (AB), Sırbistan’a yönelik Sınır Ötesi Karbon Uyarlaması Mekanizması (CBAM) vergisini uygulayacak. Şu anda Sırbistan’daki elektriğin üçte ikisi kömürden üretiliyor ve elektriğin yaklaşık yüzde 5’i yıllık bazda gazla çalışan elektrik santrallerinde üretiliyor. Sırbistan, 2050 yılına kadar elektrik üretiminde karbon nötr olmayı planlıyor. Gaz santralleri, karbondan arındırma süreci ve yenilenebilir enerji kaynakları için bir çözüm olarak planlanıyor. Sırbistan şu anda mevcut gaz santrallerinde elektrik üretimi için yıllık yaklaşık 400 milyon metreküp gaz tüketiyor” dedi.

Vlaisavljevic, Azerbaycan’la iş birliğine ilişkin şu değerlendirmeleri paylaştı:

• Bulgaristan’a doğru inşa edilen ve birbirine bağlı gaz boru hatları olan (Sırbistan’a giriş kapasitesi 12 milyar metreküp) Güney Akım ve (yıllık kapasitesi 1,8 milyar metreküp) Niş – Sofya bağlantı hattı dikkate alındığında, Trans-Anadolu gaz boru hattı ve Bulgaristan’a bağlantılarla Sırbistan yönüne gaz geçişi olasılığı bulunuyor. Bununla birlikte şimdilik, Trans-Adriyatik boru hattı üzerinden Sırbistan’a gaz sağlama olasılığı yok.

• Azerbaycan’ın Sırbistan’la gaz sektöründe iş birliği isteği 10 yıllık bir süreç. 2025’ten sonra Azerbaycan yılda 400 milyon metreküp, 2027’den sonra ise Sırbistan’a yeni gaz santralleri olmadan yılda 800 milyon metreküp gaz teslim edecek.

• Şu anda Sırbistan’ın Rus gazına bağımlılığı yaklaşık yüzde 90 olmasına karşın şimdiye kadar, Rus tarafından Azerbaycan’la ek teslimatlar için yapılan müzakerelere dair bir tepki gelmedi.

• 1000 MW gücünde, CHP ve CCGT tipi yeni gaz santrallerinin inşa edilmesi durumunda Sırbistan, kömürle çalışan elektrik santrallerini kapatarak sera gazı emisyonlarını önemli ölçüde azaltabilecek, aynı zamanda gaz santralinden istikrarlı bir elektrik kaynağı elde edebilecektir.

“AZERBAYCAN’DAN GELEN GAZ, ENERJİ KAYNAKLARININ ÇEŞİTLENDİRİLMESİ İÇİN ÖNEMLİ”

Eski EPS Müdürü Aleksandr Janjic

Gazetemize konuşan eski EPS Müdürü Aleksandr Janjic, Azerbaycan’daki elektriğin çoğunun gazla çalışan santraller tarafından üretilmesinin bu anlaşmayı ilginç kıldığını belirterek “Hükümet, Niş’te 1 GW’lık bir gaz santrali veya iki küçük ünitenin ortak inşa edilebileceğini duyurdu. Sorun şu ki, Azerbaycan’dan TAP boru hattıyla gönderilen mevcut gaz hacimleri önümüzdeki 10 yıl boyunca kiralanıyor ve Sırbistan bu boru hattı kapasitesinin artmasını beklemek zorunda kalacak ve ardından Sırbistan 10 yıl boyunca önceden gaz rezerve etmek zorunda kalacak” dedi.

Azerbaycan’dan gelen gazın enerji kaynaklarının çeşitlendirilmesi için önemli olduğunu kaydeden Janjic, “Srbijagas ve SOCAR arasındaki yeni sözleşmenin Sırbistan’a 1 Kasım 2024’ten 1 Nisan 2025’e kadar günlük 1 milyon metreküp ekstra gaz sağlayacak. Bu miktar, Sırbistan’ın yıllık yaklaşık 2,5 milyar metreküplük iç ihtiyacının yüzde 15’inden daha azını temsil ediyor ancak bu, özellikle AB’nin Rus enerjisine bağımlılığı bitirme stratejisi için önemli” diye konuştu.

Rusya ile yapılan gaz tedarik anlaşmalarının mart 2025’te sona ereceğine dikkat çeken Janjic, “Sırbistan’daki mevcut yetkililer, Ukrayna’nın Rus gazını kendi topraklarından geçirmeye devam edeceği bir durumu destekliyor. Ukrayna, yetkililerinin açıklamalarına bakılırsa, 2024’ten sonra Rus gazının transit sözleşmesini yenilemek istemiyor. Ancak, AB’nin bazı üyeleri, kendi ihtiyaçları nedeniyle, Kiev’in bundan vazgeçmesi için lobi yapacaklar ve bu nedenle de kesinlikle başarılı olacak. Bu da Sırbistan’a uygun olacak” ifadesini kullandı.

Janjic son olarak şunu ekledi: “Sırbistan hala Azerbaycan gazına güvenemiyor çünkü şu anda ülkemizdeki tüketicilerin ihtiyaçlarını tam olarak karşılayabilecek miktarlarda Bulgaristan ile bağlantı yoluyla tedarik etmek mümkün değil. Ancak, Sırbistan Azerbaycan’la iş birliği yaparak, tedarikçileri çeşitlendirme stratejik hedefine de ulaşıyor ve ayrıca Orta Avrupa ülkelerine gaz tedarikinde bir transit ülke olarak konumunu güçlendiriyor.”

‘KIŞ SEZONUNDA GAZ TEDARİKİNE EK GÜVENLİK SAĞLANIYOR’

Balkan Energy Ticaret Direktörü Marko Kosoric

Orta ve Doğu Avrupa’nın en büyük enerji veri, istatistik ve analiz şirketi Balkan Energy’nin Ticaret Direktörü Marko Kosoric ise gazetemizle şu değerlendirmeleri paylaştı: “Sırbistan’da hem tedarik hem de elektrik üretimi büyük ölçüde devlete ait elektrik şirketi EPS tarafından domine ediliyor. Yüzde 100’ü devlete ait termik santraller elektrik üretiminin yüzde 60’ından fazlasını temsil ederken, hidroelektrik santraller de toplam üretimin yüzde 30’unu karşılıyor. Diğer yenilenebilir kaynaklar şu anda toplam üretimde küçük bir paya sahip, örneğin RES’ler toplam üretimin sadece yüzde 3’üne katılıyor. Sırbistan, tüm bölgede en kömür odaklı enerji üreticisi konumunda. Gaz sektörü Srbijagas ve yüzde 56’sı Gazprom’a ait olan petrol şirketi NIS tarafından domine ediliyor. Sırbistan’da gaz santralleri o kadar gelişmiş değil. Ruslara ait, yakın zamanda inşa edilmiş 200 MW’lık kombine ısı ve güç santrali Pancevo’nun yanı sıra, EPS’ye ait toplam 200 MW’lık 3 santral daha var ve bunlar toplam elektrik üretiminde öncelikle ısıtma için kullanılıyor.

Onlarca yıldır Sırbistan, yalnızca Ukrayna’dan taşınan gaza güvendiği ve karayla çevrili olduğu için enerji tedarikini çeşitlendirmek için projeler hedefliyordu. En önemli projelerden biri Gazprom destekli Güney Akım boru hattıydı ancak başarısız oldu. Ancak TANAP, TAP ve Türk Akım boru hatları ortaya çıktıkça Sırbistan, Bulgaristan’a bir bağlantı inşa ederek Azerbaycan’dan doğal gaz erişim olanağı elde etti. Eylül 2024’te Srbijagas ve SOCAR arasında imzalanan anlaşmalar, Sırbistan’a yaklaşan kış sezonunda gaz tedarikinde ek güvenlik sağlıyor ve 1 Kasım 2024’ten 31 Mart 2025’e kadar Azerbaycan’dan günde bir milyon metreküp garanti ediliyor.”

SIRBİSTAN’DA RUSYA TEKELİ 

Şu an Sırbistan’ın ana gaz tedarikçisi konumunda Rusya’nın enerji devi Gazprom bulunuyor. Sırbistan’ın Gazprom’la olan son uzun vadeli sözleşmesi 2021’in sonunda sona erdi. Kasım 2021’de Sırp ve Rus başkanlar, Sırbistan’ın önümüzdeki altı ay boyunca bin metreküp doğal gaz için 270 dolar ödemeye devam edeceği konusunda anlaştı.

Sırbistan, geçtiğimiz on yıllar boyunca sadece Rusya’dan ithal edilen gaz için boru hatları inşa etti. Gazprom’a gaz ve petrol şirketi NIS’in çoğunluk hissesini veren Belgrad, Rusya’nın enerji kaynakları üzerinde tekel oluşturmasına da bu paylaşımla izin vermiş oldu.

AB’ye tam üyeliği hedefl eyen Sırbistan, Rusya’nın 24 Şubat 2022’de Ukrayna’ya düzenlediği askeri müdahalenin ardından Rus gazı ithal etmek için uzun vadeli yeni bir sözleşme imzalayarak Brüksel’in tepkisini çekti. Öte yandan Sırbistan, Rusya’yı BM’de resmi olarak kınasa da Moskova’ya yönelik yaptırımlara katılmamakta diretiyor.